Мах, гурил, шатахууныг “барих” урт нэртэй хууль үр дүнд хүрсэн үү

Дэлхий нийт цар тахлын хямралаас өндийгөөгүй байтал геополитикийн сорилттой нүүр тулав. Олон улсын ойлгомжгүй, хурцадмал нөхцөл байдлын сүүдэр үндсэндээ цар тахлаас хэд дахин хүнд бэрхшээлийг бий болголоо. Энэ оны хавар буюу дөрөвдүгээр сард бидний өдөр тутмын “хөдөлгүүр” болсон мах, гурил, шатахууны үнэ Засгийн газар, парламентаас хальж ҮАБЗ-ийн ширээн дээр очтолоо нэмэгдсэнээр шуурхай арга хэмжээ авахаар болсон нь хууль санаачлах гэсэн шийдэл дээр буув. Үндсэндээ, хоёр жилийн турш иргэдийн нуруун дээр жин дарсан хил, гааль, валютын ханш, инфляцын өсөлтийн туухай улам томорч, хүндэрч ирэв. Уршгаар нь өдөр тутам хэрэглэдэг бараа бүтээгдэхүүний үнэ тэнгэрт хадахтай зэрэгцэн төр мах, гурил, шатахууныг сугалж аваад үнийг нь барих шийдвэр гаргасан. Ингэснээр  шатахуун, мах, гурилын үнэ, нийлүүлэлтэд онцгой анхаарна. Ямар ч байсан шатахуунтай байхад бизнес зогсохгүй. Монгол хүн мах, гурилтай байхад өлсөхгүй. Харин бусад нэр төрлийн барааг бүгдийг нь "дийлэхгүй". Махны үнийг тогтворжуулахад долдугаар сар хүртэл нөөцийн махыг хүртээмжтэй байлгаж, үнийг нь барина. Гурилын үнийг тогтвортой байлгахад тариалалтын шат бүрийг хариуцлагажуулна. Хувийн хэвшлүүдээ дэмжиж байж энэ хэцүү цаг үеийн давна гэдгийг тухайн үед Сангийн сайд Б.Жавхлан хэлж байв. Өөрөөр хэлбэл, Засгийн газрын санаачилсан хаврын сизонд галзууртлаа өссөн мах, гурил, шатахууныг зохицуулах Гол нэр төрлийн зарим бараа, бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт, хомстлоос сэргийлэх, сөрөг нөлөөллийг бууруулах тухай урт нэртэй хуулийг шуурхай дэгээр оруулж энэ оны дөрөвдүгээр сарын 15-нд баталсан. Нэг ёсондоо нэр заасан гурван төрлийн хэрэглээний бүтээгдэхүүнд зориулсан урт нэртэй хууль хагас жил гаруй хэрэгжээд “хаагдах” учиртай. Хэрэгжиж эхлээд даруй хагас жил болж буй хууль энэ оны төгсгөлд хүчингүй болно. Тэгвэл өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ, нийлүүлэлтийг хязгаарлах хууль хэрэгжих хугацаанд мах, гурил, шатахууны үнэд ямар өөрчлөлт оров. Төр хуулиар зохицуулж, тогтворжуулж чадав уу гэдгийг харуулах нэг үзүүлэлт бол үнийн хэлбэлзэл юм.

Хуульд тусгасан мах, гурил, шатахууны үнийг авч үзвэл өнгөрсөн хавар АИ-92 2385 төгрөг байсан бол өнөөдөр 2390-д хүрсэн. Дизель түлш 3183 төгрөгөөс 4030 хүртэл өссөн бол есдүгээр сард 3580 болж буурчээ. Мөн АИ-95-ын үнэ долдугаар сарын сүүлээр 4210 төгрөг болж огцом өссөн ч есдүгээр сард буурч 3910 төгрөг болжээ. Дээрх хууль батлагдах үед улаанбуудайн савласан нэг кг дээд гурил 2480 төгрөг байсан бол өнөөдөр 3023, нэгдүгээр гурил 1400-1905, хоёрдугаар гурил 1040-1400 болжээ. Эндээс харвал, дунджаар 500 гаруй төгрөгөөр өссөн дүнтэй байна. Үүнийг дагаад талх 1600 төгрөгөөс 2150 болж нэмэгдсэн бол элсэн чихэр 3200-3760 төгрөг болсон байх жишээтэй. Махны тухайд нэг онцлог бий. Хавар буюу хууль батлагдах үеэр мах, махан бүтээгдэхүүний үнэ тэнгэрт хадаж, өдийд буурдаг зах зээлийн зарчимтай. Энэ дагуу дөрөвдүгээр сард хонины мах ястай мах 12000 төгрөг байсан бол одоо 10000, үхрийн ястай 14000 байсан бол 13600 болжээ. Гэхдээ энэ бүхэн зах худалдааны төвүүдийн бөөний үнэ юм.

Үнийн өсөлтийг хуулиар зохицуулах бодлогын шийдэл дунд мах үйлдвэрлэгч нар нийслэлд квотоо нэмэгдүүлэх, зохицуулалтын ажил хийх тохиолдолд хүнсний талоны болон бусад зарчмаар махаа бөөнд нь нийлүүлээд, 1000 хүртэлх төгрөгөөр үнийг нь буулгах, гурил үйлдвэрлэгчдийн холбооны төлөөллүүд НӨАТ-аас чөлөөлвөл бүтээгдэхүүний үнийг 10 хувиар хямдруулах, үйлдвэрлэгчдэд эргэлтийн хөрөнгийн зээл олгох зэргээр багц ажлыг тусгасан талаар “Бизнес эрхлэгчдийг дэмжихийн хувьд ХХААХҮЯ 200 тэрбумаар мах бэлтгэлийн компаниудад зээл олгоно. Хаврын тариалан эрхлэхэд 100 тэрбум төгрөгийг гурван хувийн хүүтэйгээр олгоно. 50 орчим тэрбум төгрөгийн зээлийг ногоо тарьдаг хүмүүст олгоно. Хууль батлагдсанаар мах, гурил, шатахуун гэсэн гурван бүтээгдэхүүний үнэд тодорхой зохицуулалт хийнэ. Нөөц бүрдүүлэхийн хувьд хөнгөлөлттэй зээлийг гаргаж байна” гэсэн мэдээллийг хууль санаачлагчид хэлж байсан. Энэ бүхэн хэрхэн хэрэгжсэн талаарх мэдээллийг бид үргэлжлүүлэн хүргэх болно.