Түүхэн товчоон: Хөл Асгатын дурсгал

 

Булган аймгийн Могод сумын нутаг дахь Асгатын хөндийд орших Түрэгийн үеийн зураг, бичээс бүхий тахилын онгон

     Энэхүү дурсгал нь Булган аймгийн Могод сумын нутаг Асгатын хөндийд оршино. Энэ хөндийгөөр урсдаг горхийг Асгат гэх бөгөөд уг горхи ил урсч байснаа газар доогуур шурган энд өгүүлэгдэх хөшөө дурсгал буй газрын дэргэд дахин гарч ирснээр тэр орчныг Хөл Асгат гэдэг. Энэ дурсгал дөрвөн хавтан чулуу ирмэглэн суулгаж үйлдсэн, өргөргийн дагуу байрлалтай хоёр хашлагаас бүрдэнэ. Зүүн тийш хандсан хашлаганы дотор талын гадаргад зэрэгцэн сууж байгаа гурван хүний дүрсийг товойлгон сийлжээ. Дунд талын хүнийг эгц урдаас нь харуулж завилан суугаа, захын хоёр хүнийг ташуу байдалтай, сөхрөн сууж байгаагаар дүрсэлжээ. Гурвуул гозгор оройтой, түрэгийн хөшөө дурсгалд элбэг тохиолддог малгайтай, баруун гартаа ваар сав барьсан байна. Эдгээрийн доогуур хээ угалз бүхий өргөн тууш зурвас дүрсэлсэн нь тэр гурван хүн хивсэн дээр сууж буйг цохон харуулсан санаа бололтой. Зурагт хавтан¬гийн зүүн дээд өнцөгт янгир тамга, түүний дээр сууж байгаа шонхор шувууны дүрс, дээгүүр нь нэг мөр руни бичиг сийлжээ. Хавтангийн баруун хажууд мөн нэг мөр руни бичиг бий. Үүнээс гадна, уг хашлагын нэг хавтан байж болмоор том хавтгай чулууг хожим малтлагаар гаргаж ирэхэд мөн дээрээ янгир тамга болон руни бичээстэй байсан байна.
     Бичээст өгүүлснээр бол Алтан тамган тархан, түүний хоёр хүү Торгул, Иелгек нарын нас нөгчсөнд зориулан Алтан тамган тарханы дүү Текеш Куль-Түдүн гэгч босгосон хөшөө ажээ. Энэхүү үйл явдал нь ч энд буй зурагт хавтанд дүрсэлсэн зохиомжийн утга санаатай тохирч байгаа билээ. (Ч.Амартүвшин)