Түүхэн товчоон: Алтансандал уулын булш

Зэс чулууны үеийн Афанасьевийн соёлд хамаарах булш оршуулгын дурсгал.

Архангай аймгийн Их Тамир сумын нутаг Алтансандал уулнаа түүхийн олон үед хамаарах булш оршуулгууд бий. Алтансандал уул нь Хойд Тамирын хөндийд голын зүүн эрэгт орших жижгэвтэр уул юм. Бүлэг дурсгалын баруун хэсэгт онцгойдуу байрласан 4-4,5 м голчтой жижиг хавтгай хэлбэртэй чулуу шороо холимог дараастай 6 булш байсны гурвыг нь 1971 онд Монгол-Зөвлөлтийн түүх соёлын хамтарсан экспедици малтан судалжээ.

Алтансандал уулын булшнууд нь 1,5 м хүртэл гүнтэй нүхэнд ар нуруугаар нь хэвтүүлэн хөлийг нь өвдгөөр нугалан босгож байрлуулсан байдаг. Нэг булшинд ганц хүний оршуулгатай байх бөгөөд хүнийхээ толгойг баруун болон зүүн тийш нь хандуулдаг байна. Хэдийгээр дагалдуулан тавьсан эд өлгийн зүйл үгүй боловч хүнийхээ ясыг улаан өнгийн зосон будгаар элбэг будсан байдаг нь зэс чулууны үеийн Афанасьевийн булшны нэгэн сонгодог шинж болно. 

Алтансандал уулын булшнаас гарсан хүмүүс нь антропологийн хэв шинжийн хувьд европжуу, түүний дотор европиод арьстны афанасьев хэв шинжид хамаарна. Судлаачид Алтансандал уулын булш болон түүнтэй төстэй Шатар чулууны булшнууд нь Минусын хотгорынхоос илүү Уулын Алтайн дурсгалуудтай адил төстэй, эсвэл Тувагийн дурсгалуудтай илүү ижил гэхчилэн угсаа хамаарлыг нь тайлбарласан байдаг. Энеолитийн үед Баруун Монгол нь Тува, Уулын Алтай, Минусын хотгорыг багтаасан угсаа-соёлын том бүс нутагт багтаж байжээ гэж дүгнэсэн байна. Түүгээр зогсохгүй Афанасьевийн соёл Төв Азиас гарал үүсэлтэй тухай таамаглал бий.    

Афанасьевийн соёлын он цагийг НТӨ IV мянганы сүүлчээс III мянганы эхэн хагаст холбогдуулан үздэг. (Ц.Төрбат)

Ашигласан ном зохиол

• Волков В. В. Курганы афанасьевского типа в Монголии // Sudia archeologica. Tom. IX, Fasc. 2. УБ., 1980, т. 13-16.
• Мамонова Н.Н. Антропологический тип древнего населения Западной Монголии по данным палеоантропологии // Сб. МАЭ. 1980. Т. 36, С. 60-74.
• Молодин В.И. Современное состояние проблемы бронзового века Горного Алтая //Культурно-генетические процессы в Западной Сибири. Томск, 1993, С. 39-41.
• Новгородова Э.А. Древняя Монголия. М, 1989.
• Цыбиктаров А.Д. Могильники афанасьевского типа Монголии и Тувы: (Вопросы культурной принадлежности и датировки) // Центральная Азия и Прибайкалье в древности. Улан-Удэ, Чита, 2002, стр. 42-52.
• Цыбиктаров А.Д. Центральная Азия на заре бронзового века (конец III – первая половина II тыс. до н.э.). Улан-Удэ, 2006.