Түүхэн товчоон: Тангарагийн гэрээ

Ардын Засгийн газар ба хэмжээт цаазат Богд хааны хоорондын харилцааг зохицуулсан дүрэм

    1921 оны хувьсгалын дараагаар тогтсон Ардын  эрхтэй хэмжээт цаазат хаант улсын  хэргийг явуулахад  Улсын хаан ба Засгийн  газрын тус тусын  эрх хэмжээг тогтоож, харилцааг зохицуулахын тулд “...хэмжээт засагт улсуудын Үндсэн хуулийн гол утгыг баримтлан”   боловсруулсан  энэхүү дүрэм  1921 оны 11 дүгээр сарын 1-нд батлагджээ. Дүрэм 9 зүйлтэй.

      Нэгдүгээр зүйлд: “Монгол улсын  Богд хаан Жавзундамба хутагт шарын шашны Богд эзэн болох тул  шашны бүх хэргийг хязгааргүй эрхлэх”-ийг зааж,  2, 4, 7-р зүйлүүдэд: “Богд хаан  нь  улсын аливаа хэргийг  Ерөнхий сайдаар дамжуулан гүйцэтгэх, Улсын үндсийг боловсруулах, ард түмний ашиг тусыг батлан дэлгэрүүлэх зэрэг эвдэж үл болох хуулиас  бусад хууль дүрмийг нэг удаа эргүүлэн  буцааж хэлэлцүүлэх, Гавьяа, зэрэг шагнах явдлыг Засгийн газраар уламжлан олгохыг тогтоожээ.

   Дүрмийн 3,4,6-р зүйлүүдэд:  Ардын Засгийн газар нь  Богд хаанд сонсгон айлтгахгүйгээр шинэ  хууль дүрэм тогтоож үл болохоос гадна, тушаан явуулсан чухал зүйлүүдийг удаа дараа  айлтган сонсгох,  Үндсэн хууль  зэргийг үүсгэн зарлах,  сайд, жанжин, бусад албан хаагчдыг томилох  ба  дотоодын  самуун үүссэн тохиолдолд  Богд хаанд айлтгахгүйгээр чухал хууль, тушаалыг тогтоон явуулах эрх бүхийг баталгаажуулжээ.

    Дүрмийг  Улсын их хурлын хуралдаан явуулахаас өмнө хүчин төгөлдөр болгон, Богд хаан, Засгийн газар эвдэлгүй ёсчлон явуулахыг ариун тангараг болгон баталсан учир түүхнээ “Тангаргийн гэрээ” хэмээн нэрлэгджээ.

    “Тангаргийн гэрээ” нь  1921-1924 онд  Монголд  оршин тогтносон засаглалын хэлбэрийг  бүрдүүлэгч субьектуудын  эрх хэмжээ, хоорондын харилцааг  хуульчилсан эрх зүйн баримт бичиг болж,  үндэсний эв нэгдлийг хангаж байв. (Н.Хишигт)

Баярсайхан Б., Батбаяр Б., Лхагважав Б., Сүхбаатар М., Цэдэвсүрэн М. Монгол улсын хууль тогтоомжийн түүхэн товчоо (1911-2011). Нэмж засварласан хоёрдахь хэвлэл. УБ.: 2011
Болдбаатар Ж., Лүндээжанцан Д., Монгол улсын төр, эрх зүйн түүхэн уламжлал.Нэмж засварласан Хоёрдахь хэвлэл. (Хянан нягталсан И.Дашням). УБ.: ”Соёмбо принтинг” ХХК, 2011
Монгол улсын түүх. Тавдугаар боть (ХХ зуун). Редактор: Ж.Болдбаатар, М.Санждорж, Б.Ширэндэв. УБ.:”Адмон” компани, 2003

БНМАУ-ын Үндсэн хууль, түүнд холбогдох зарим актын эмхтгэл(1921-1940).УБ.: Улсын хэвлэлийн газар, 1972