ВВС: 2024 онд хүн төрөлхтнийг хүлээж байгаа таагүй үйл явдлууд

2023 оны сүүлчийн өдөр Газын зурвас дахь далайн эрэг 

 Дэлхий нийт нэг их өөдрөг төсөөлөлгүйгээр 2024 онтой золголоо.  Эхэлж буй жилийн талаарх мэдээ мэдээлэл ердийнхөөс илүү адармаатай байна. Украйн болон Ойрхи Дорнод дахь дайн, дэлхий даяарх хөгжлийн удаашрал, манай гаригийн түүхэнд байгаагүй хэт халалт зэргээс үүдэн 2024  онд сэтгэл түгшээсэн явдал мундахгүй бололтой.

Дэлхий дахины аз жаргалд заналхийлж буй  гол аюулууд

Украин хоёр дахь шинэ жилээ Оросын пуужин, бөмбөг, нисгэгчгүй онгоцны мөндөр дор тэмдэглэв

 2023 оноос хойш хүн төрөлхтөнд учирч буй хоёр том аюул болох дайн, уур амьсгалын өөрчлөлтөөс гадна шинжээчид болон хэвлэл мэдээллийнхэн нэг томоохон шинэ аюулыг онцолж байна. Энэ нь юуны түрүүнд барууны орнуудад хамаатай ч үр дагаврыг нь дэлхий нийтээрээ мэдрэх болно.

Энэ бол сонгуулийн тухай юм. Энэ хүрээнд урьдчилсан  байдлаар АНУ болон ЕХ-ны эрх мэдлийг өөрчилнө гэж амлаж байгаа бөгөөд энэ нь Оросын түрэмгийллийг эсэргүүцэж буй Украинд үзүүлэх дэмжлэг багасч болзошгүй юм.

Дэлхий нийтийн тогтвортой байдал, хөгжил цэцэглэлтийн өсөлтөд тулгарч болзошгүй бусад асуудлуудын дунд шинжээчид гүнзгийрч буй эдийн засгийн хямралыг нэрлэж байна. Үүний нэг шалтгаан нь инфляцийн шинэ үе юм. Бусад зүйлд АНУ, ЕХ-ны Хятадтай хийж буй худалдааны дайныг нэрлэж болно. Түүнчлэн дэлхийн эдийн засгийн өсөлтийн хөдөлгүүр болсон Хятадын өөрийнх нь   асуудал бас нэг шалтгаан болж байна.

Олон хүмүүс хиймэл оюун ухааныг эрсдэлүүдийн нэг гэж нэрлэж байгаа бол, үүнийг хүн төрөлхтнийг аврагч гэж тодотгож буй зарим нэг нэр дэвшигчид бас байна.  21-р зууны гол шинэ технологийн  ашиглалтын зохицуулалт анхан шатандаа байна. Гэсэн хэдий ч энэ нь хөгжил дэвшил, сүйрлийн аль алиных нь далд боломжийг агуулдаг тул AI аажмаар ирээдүйг урьдчилан таамаглах гол зүйл болж байна.

Одоогийн байдлаар 2024 оны бүх хувилбаруудын гол аюул нь дайнтай холбоотой юм.

ОХУ-ын Украины эсрэг явуулсан дайн, Израилийн Хамас болон Ойрхи Дорнод дахь Ираны дэмжлэгтэй бусад бүлэглэлүүдтэй хийж буй зөрчилдөөн дуусах болоогүй байна. Мэргэжилтнүүд таамаглалдаа эдгээр дайнтай холбоотой хоёр гол эрсдэлийг тодорхойлсон.

Нэгдүгээрт, энэ хоёр дайн нь ямар ч үед бүс нутгийн эсвэл бүр дэлхийн хэмжээний томоохон мөргөлдөөн болж хувирах эрсдэлтэй. Хоёрдугаарт, олон улсын харилцаанд цэргийн түрэмгийллийг хэвийн зүйл мэт болгох, барууны орнуудын холбоотнууддаа туслах хязгаарлагдмал нөөц нь эсрэг лагерийн өрсөлдөгчдөд итгэл төрүүлж, шинэ дайнд хүргэж болзошгүй.

Хамгийн таагүй хувилбар нь Европ, Хятад Тайванийн асуудлаас улбаалан АНУ, Орос хоёрын хооронд шууд мөргөлдөөн гарах магадлал юм.

Дайн дэлхийг улам ядууруулдаг. Хэрэв томоохон дайнууд үргэлжилбэл барууны орнуудад цагаачлалын хямрал эрчимжиж, нийгмийн зардлаар батлан ​​хамгаалах зардлаа нэмэгдүүлнэ гэж амлаж байна. Энэ бүхэн нь хүн амын амьжиргааны түвшин буурч, баруун жигүүрийн хүчнүүд, үндсэрхэг үзэл улам бүр нэмэгдэхэд хүргэнэ. 

Товчхондоо 2024 оны прогноз ийм л харагдаж байна. Мэргэжилтнүүд болон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд дайн, сонгуулийн хоёр гол зүйлийн талаар юу бичиж байна.

Дэлхий дахинд болж  буй дайн дажны аюул
Сүүлийн арван жилд дэлхий нийт 1990-2000-аад оны эхэн үеийн харьцангуй тайван байдлын дараа идэвхтэй сөргөлдөж  эхэлсэн гэж Олон улсын хямралын бүлгийн (ICG) судлаачид үзэж байна.

Муу жишээ халдвартай гэж үг бий. Оросууд Украин руу довтолж, Ирак, Афганистан дахь Америкийн дайн нь Ойрхи Дорнод, Африкийн бүс нутгийн удирдагчдын мөргөлдөөн, сунжирсан дайныг хүчээр шийдвэрлэх хүсэл сонирхлыг нэмэгдүүлж байна.

Америкийн F-16 сөнөөгч онгоцууд Тайванийн Агаарын цэргийн хүчинд үйлчилж байна.

 Дэлхий даяар дайны хохирогчдын тоо өдрөөс өдөрт нэмэгдсээр байна. “Дайныг дипломат аргаар зогсоох оролдлого хаа сайгүй бүтэлгүйтэж байна. Улс төрийн зорилгодоо хүрэхийн тулд дайныг арга хэрэгсэл болгон ашигладаг төрийн тэргүүнүүд олширч байна. 

Гол аймшиг нь манай гаригийн хоёр том гүрэн болох АНУ, Хятад хоёрын сөргөлдөөн юм. Үүний шалтгаан нь 1-р сард Тайваньд болох сонгууль байж магадгүй юм. 

Украины эсрэг хийсэн Оросын түрэмгийлэл сунжирсан дайны үе шатанд орлоо. Гол эрсдэл нь Европ болон барууны орнууд үүнээс болж ядарч туйлдаж, Киевт үзүүлэх цэрэг санхүүгийн тусламжаа зогсооход хүргэж байна. Оны сүүлээр Европын багцад Унгар хориг тавьж, Америкийн санхүүжилтийг Конгресс дахь Бүгд найрамдахчууд хаасан. 

Дэлхий даяар дайны хохирогчдын тоо өдрөөс өдөрт нэмэгдсээр байна. Палестинчууд 2024 оны 1-р сарын 7-нд Газад нас барсан төрөл төрөгсөддөө эмгэнэл илэрхийлж байна.

 Мөн Израилийн ХАМАС-тай хийж буй дайны төгсгөл харагдахгүй байна. Энэ нь Ойрхи Дорнодын бүс нутгийн мөргөлдөөн болон хувирах эрсдэлтэй байна. АНУ Израилийг болзолгүйгээр дэмждэг. Израиль мөн  Сири, Ливан дахь объектуудыг бөмбөгдөж байна. Үүнтэй зэрэгцээд Йемений хуситууд барууны худалдааны болон байлдааны хөлөг онгоцууд руу гал нээж, дэлхий нийтийн худалдааг тасалдуулаад байна.

Эдгээрээс гадна Судан, Йемен, Мьянмар, Сомали, Сири, Нигери зэрэг улсад зэвсэгт мөргөлдөөн үргэлжилж байна. 2024 онд ийм орнуудын тоо нэмэгдэнэ гэж мэргэжилтнүүд болгоомжилж байна.

Тэдний нэрлэж буй тэсрэлттэй нөхцөл байдлын дунд Армени болон Азербайжаны сөргөлдөөн бөгөөд Уулын Карабахт ялалт байгуулсны дараа Баку амжилтаа ахиулж,  Арменийн газар нутгийг түрэмгийлэхийг оролдож магадгүй юм. 

Үүнтэй төстэй санаа зовоосон асуудал Этиопын эргэн тойронд бий. Тэнд дотоодын дайснаа ялсандаа уламшсан ерөнхийлөгч Абий Ахмед гацчихаад байгаа далайд гарах "эрх"-ээ хөрш Эритрейтэй дахин дайн хийхгүйгээр шийдэх нь юу л бол.

Үндэстний хүчирхийллээс зугтсан Суданчууд

 Сахелийн орнууд дахь мөргөлдөөн дуусаагүй байна. Мали, Нигер, Төв Африкийн Бүгд Найрамдах Улс, Буркина Фасогийн байдал туйлын тогтворгүй хэвээр байна.

Хэзээ нэг өдөр Кени улсын цагдаагаар удирдуулсан олон улсын цэрэг Гаитид газардах ёстой. Тэд хоёр жил гаруйн турш өөр хоорондоо тэмцэлдэж, бүлэглэлүүд нь Гаитиг хяналтандаа байлгаж буй дээрэмчдээс улс орноо эргүүлэн авахыг хичээх болно.

 СОНГУУЛЬ: 2024 он-Ардчиллыг турших жил  

2024 оныг ардчиллыг турших жил гэж нэрлээд байгаа. Бараг 2 тэрбум хүн буюу дэлхийн насанд хүрэгчдийн тал хувь нь 2024 онд сонгуулийн санал хураалтад оролцох  болно. Барууны тэргүүлэгч FT сонины тэмдэглэснээр ардчиллын түүхэнд нэг жилийн дотор ийм олон сонгууль болж байгаагүй юм. 

 "Одоогийн сонгууль нь либерализм дэлхий даяар нэмэгдэж, бие даасан институци суларч, залуучуудын дунд сонгуулийн байгууллагад урам хугарах байдал нэмэгдэж байгаа нөхцөлд болж байна."

FT-ийн тодорхойлсончлон нэг аюул нуугдаж байна. Чөлөөт сонгуульд ялалт байгуулж, дараа нь эрх, эрх чөлөөг дарангуйлдаг. Энэтхэг, Индонез, Мексик зэрэг асар их хүн амтай хөгжиж буй  ардчилсан орнууд яг ийм замаар эрсдэлд орж байна. Энэ орнууд бүгдээрээ энэ жил сонгууль явуулах ёстой.

ОХУ-д мөн 2024 оны 3-р сард санал хураалт явагдах бөгөөд энэ нь Путины ерөнхийлөгчийн дараагийн бүрэн эрхийг баталгаажуулах юм. Энэ үйл явдал нь "сонгууль" гэсэн ангилалд багтдаг.  Учир нь энэ ардчилалтай ямар ч холбоогүй: Орос дахь сөрөг хүчин устгагдсан, шүүх,  арбитрууд, сонгуулийн хороо, парламент Кремльд захирагддаг,  олон нийтийн нээлттэй хэлэлцүүлэг, үг хэлэх эрх чөлөөг гэмт хэрэг гэж тооцсон.

Тайваний нэгдүгээр сард болох Ерөнхийлөгчийн сонгууль ардчилалд дотроос биш гаднаасаа заналхийлж байна. Хятад улс нэр дэвшигчдийн хэлсэн ярьсан бүхнийг анхааралтай ажиглаж байгаа бөгөөд хэрэв ялагчийг "салан тусгаарлагч" гэж үзвэл арга хэмжээ авна гэж сүрдүүлэв. АНУ арлын аюулгүй байдлын баталгааны үүрэг гүйцэтгэдэг бөгөөд хэрэв нөхцөл байдал хурцадвал аливаа онцгой байдал нь дэлхийн цэрэг, эдийн засгийн тэргүүлэгч хоёр гүрний хооронд мөргөлдөөн болж хувирна.

Гэсэн хэдий ч ардчиллын хувь заяаны тухай жүжгийн гол үйл явдлууд барууны чөлөөт ертөнцийн тайзнаа тоглогдох болно. Арваннэгдүгээр сард АНУ Ерөнхийлөгчөө сонгодог бөгөөд 450 сая хүнтэй Европын холбоо зургадугаар сард болох санал хураалтын дүнгээр Европын парламент болон ЕХ-ны удирдлага солигдоно.

Хэрэв АНУ-д Дональд Трамп ялбал өнгөрсөн сонгуулийн ялагдлаа хүлээн зөвшөөрөхгүй, дотоодын улс төрийн дайснуудаас өшөөгөө авч, Капитол руу дайран орсон дэмжигчдээ өршөөж, цагаачдыг хөөж, уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэх томоохон хөтөлбөрийг цуцална гэж амласан улстөрч дахин ирэх болно. Тэрээр АНУ болон Барууны бусад орнуудын аюулгүй байдлын баталгаанд  заналхийлж буй гадаад бодлогоо өөрчилнө гэж байна.

Европт баруун жигүүрийн популистууд нэмэгдэж байна. Тэд Европын парламент болон ЕХ-ны зарим орны засгийн газарт төлөөллөө нэмэгдүүлэх магадлалтай бөгөөд энэ нь уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэх, нийгмийн тэгш байдлыг хангахад барууны удирдагчид болон ЕХ-ны үүргийг алдагдуулж болзошгүй юм.

Эх сурвалж: ВВС