Сонгууль 2024: М.Энхсайхан Н.Номтойбаярыг барааджээ

УИХ-ын сонгууль болоход хагас жил хүрэхгүй хугацаа үлдлээ. Намууд нэр дэвшигчдээ тодруулж, нэр дэвшихээр горилогчид албан тушаалаа ч өгч буй. 2024 оны УИХ-ын сонгуулийн хувьд тойргийг орон нутагт бүсчилсэн 7, нийслэлд 6 нийт 13 байхаар тогтсон бөгөөд холимог тогтолцоогоор 126 гишүүн сонгоно. Тойргоор буюу мажоратороор 78, хувь тэнцүүлэх буюу жагсаалтаар 48 хүнийг сонгож, УИХ-ын нэг шинэ анги бүрдэнэ.

Сүүлийн 30 жилд төрийн эрхийг ээлжлэн барьж буй МАН, АН-ын хувьд нэр хүнд сайнгүй байгаа нь гуравдагч хүчин буюу жижиг намуудад боломж гарах нь гэх горьдлого төрүүлэх ч сонгуулийн шинэчилсэн тойрог болон тогтолцоогоор хязгаарлачихлаа гэх нь ч бий.

Мөн өнгөрсөн онуудад ил болсон авлига, албан тушаалын хэргүүдээс улбаалж УИХ-ын 2024 оны сонгуульд иргэд өмнөх сонгуулиудаас илүү хэрсүү хандах хэрэгтэй болсныг сануулж буй. Ямартай ч УИХ-ын 2023 оны намрын чуулган завсарлаж, 2024 оны хаврын чуулган эхлэх хүртэлх хугацаанд УИХ-ын гишүүд болон горилогчид сонгуулийн тойргуудад ажиллаж буй мэдээлэл гарсаар байна. Намууд ч энэ хугацаанд сонгуулийн бэлтгэлдээ оржээ. Өнгөрсөн баасан гарагт буюу 2024 оны нэгдүгээр сарын 19-нд Ногоон Нам ээлжит бус 14 дүгээр их хурлаа хийж, намын даргаар Н.Номтойбаярыг сонгосон тухай мэдээлэл чих дэлсээд байна. Одоогоор Ногоон намаас энэ тухай албан ёсоор мэдээлэл өгөөгүй бөгөөд намын албан ёсны сайт, пэйж дээр О.Бум-Ялагч дарга хэвээр байна.

УИХ-ын гишүүн, ХНХ-ын сайд асан Н.Номтойбаярын хувьд 2020 онд МАН-аас “хөөгдсөн” гэж болно. Өөрөөр хэлбэл МАН-ын Хяналтын ерөнхий хорооноос 2020 онд нэгдүгээр сард Н.Номтойбаярыг “олон нийтийн газар биеэ зохисгүй авч явсан, зодоон цохионд оролцож МАН-ын нэр хүндэд муугаар нөлөөлж байна” гэж үзэн “МАН-аас гарсанд тооцсон” шийдвэр гаргаж байсан юм. Хэдийгээр түүнд алдаа, дутагдлаа ойлгон эргээд намдаа хандах эрхийг нээлттэй орхилоо гэж байсан ч 2021 онд Н.Номтойбаяр Эрүүгийн хуулийн 22.1-ийн 3, 23.5-ийн 1 дэх хэсгээр, нэг жил хорих, хоёр жил нийтийн албанд томилогдох эрхээ хасуулах ялаар шийтгүүлсэн байдаг.

Тэгэхээр Н.Номтойбаяр нь сураг алдраад удаж буй “Ногоон нам”-ын даргаар томилогдсон ч УИХ-ын сонгуульд нэр дэвших боломжгүй.

Тодруулбал, Монгол Улсын Их Хурлын Сонгуулийн тухай хуулийн 29.9-д “ Авлига албан тушаалын гэмт хэрэг үйлдсэн нь шүүхээр тогтоогдсон бол нэр дэвшихийг хориглоно” гэх заалтыг 2023 онд оруулж, 2024 оны 1 дүгээр сарын 1-нээс дагаж мөрдөж буй. Тиймээс Н.Номтойбаяр Эрүүгийн хуулийн 22.1 Эрх мэдэл албан тушаалын байдлаа урвуулан ашиглах гэдгээр шүүхээс ял авсан учраас нэр дэвших эрхээ хязгаарлуулсан гэж болно.

Н.Номтойбаярын хувьд Ногоон намыг удирдах нь улстөрд эргэн ирж, МАН-тай тэр тусмаа У.Хүрэлсүхтэй “үзэлцэх”-ээр шийдсэнээ илэрхийлж буй нь энэ бололтой.

Ногоон намыг Н.Номтойбаяр удирдах болсонтой холбоотойгоор Ерөнхий сайд асан М.Энхсайхан энэ амралтын өдрүүдэд МҮАН-ыг хуралдуулж, түүнтэй эвсэх тухай ярилцсан гэнэ. Эвслийн даргаар Н.Номтойбаярыг сонгож, Дээд шүүхэд албан ёсоор бүртгүүлэхээр болсон аж.

Уг нь, М.Энхсайхан 2022 оны 12 дугаар сард Ардчилсан намын гишүүнчлэлээ сэргээж, батлахаа намын дарга асан С.Эрдэнээс ёслол төгөлдөр гардсан. Түүгээр ч зогсохгүй “Үндэсний Ардчилсан Нам”-ын даргаар ажиллаж байсан Б.Цогтгэрэл нь намын үйл ажиллагаагаа зогсоож, Ардчилсан намтай албан ёсоор нэгдлээ хэмээн зарласан. Тэгэхээр М.Энхсайхан АН-ын гишүүнчлэлтэй ч МҮАН-ын удирдсан хэвээр байгаа аж.

Улс төрийн намын тухай хуульд “Нэг нам үйл ажиллагаагаа зогсоож, өөр намтай нэгдсэн бол тэр намын эрх үүрэг хариуцлага намын гишүүдийн харьяалал, эд хөрөнгө нэгтгэн авсан намд шилжинэ.” гэж заасан ч Монголын Улс төрийн “жижиг” намуудын хувьд 801 хүний гарын үсгээс хэтрэхгүй, нэг хүний голцуу нам байдаг нь хууль хэрэгжихгүй, ам яриа хэлцлээр үйл ажиллагаагаа зохицуулах төдийгээр явдгийн жишгээр бүртгэх байгууллагад албан ёсоор хандаагүй бололтой. Тийм учраас Дээд шүүхэд бүртгэлтэй 37 намын нэр дотор МҮАН одоо ч бүртгэлтэй хэвээр байгаа юм.

Мөн Сонгуулийн тухай хуулийн 29.5-д Нэг намын гишүүнийг өөр намаас, эвслийн тухайд түүнд нэгдэн орсон намуудаас өөр намын гишүүнийг нэр дэвшүүлэхийг хориглоно гэсэн заалт байгаа учраас АН-ын гишүүнчлэлээс татгалзах нь тодорхой.

М.Энхсайханы хувьд УИХ-д АН-аас нэр дэвшсэнээс МҮАН-ын хуучин гишүүнчлэлээ сэргээж, Н.Номтойбаярыг бараадахыг илүүд үзсэн бололтой.