Н.Эрдэнэхүү:10-15 жилийн дараа Монголчууд уушгины хорт хавдраар дэлхийд тэргүүлэхээр байна

НҮБ-аас санаачлан 2005 оноос эхлэн жил бүрийн хоёрдугаар сарын 4-нийг “Хавдрын эсрэг дэлхийн өдөр” болгон тэмдэглэх болжээ. Энэ өдрийг угтаж Хавдар судлалын үндэсний төвөөс өчигдөр мэдээлэл хийсэн билээ. 

 Монгол Улс хорт хавдрын тохиолдлоор дэлхийд эхний 50-д ордоггүй ч нас баралтаараа дэлхийн 195 орноос тэргүүлдэг аж. Энэ байдлыг өөрчлөхөд урьдчилан сэргийлэх, эрт илрүүлж, эмчилж эдгэрүүлэх хоёрыг тусгаарлах хэрэгтэй гэж үздэг байна. Хорт хавдраар өвчлөгсдийг насны бүлгээр нь авч үзвэл 40-өөс дээш насныхны дунд өвчлөл өндөр байна.  2023 онд монгол улсад 7244 хүн хавдараар шинээр өвдөж 4556 хүн хавдарын оношоор буюу хавдар өвчнөөр энджээ. Нийт нас баралтын таван хүн тутмын нэг нь хорт хавдарын шалтгаантай нас барж байгаа нийт нас барж байгаа хүмүүсийн дотроос нэг жил хүрэхгүй нас барж байгаа хүмүүс 62 хувийг эзэлж байна. 

Ингээд тус төвийн захирал Н.Эрдэнэхүүгээс зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Агаарын бохирдлоос болж Монголчууд удахгүй уушгины хорт хавдраар тэргүүлдэг болно гэсэн яриа байсан. Энэ үнэн үү? 

-Тэр бол үнэн. Ерөөсөө утаа агаарын бохирдолтой холбоотой. Яагаад гэвэл утааны бохирдол гэхээр дэлхийн улс орнууд бидний нүдэнд харагдаж хамарт үнэртдэггүй ийм агаарын бохирдлын тухай ярьдаг. Бид бүхэн болон нүдэнд харагдаад хамарт мэдрэгдээд хэл аманд мэдрэгдэж байгаа агаарын бохирдолтой орчинд 3 болон түүнээс дээш жил амьдарч байна. Тэгэхээр бараг 30 жил амьдарчээ. Тиймээс 3-аас дээш жил амьдрахад л уушгины хавдар өвчлөх магадлал 3 дахин ихсэж байна. Ийм судалгаа ч бий. Тэгэхээр бид нар 30 жил амьдарсан, удахгүй 10-15 жилдээ уушгины хавдраар тэргүүлнэ. Ийм л улс орон болно. Одоо бол элэгний хавдраар тэргүүлж байгаа шүү дээ. 

-Залуус маань уушгины хорт хавдраар өвчилдөг болжээ? 

-Харин тийм, харамсалтай. Манайд идэрхэн бүр 20 хэдхэн настай залуус уушгины хорт хавдраар өвдөж хүндэрсэн байдалтай ирж байсан. Шалтгаан нөхцөл нь нөгөө л агаарын бохирдол, утаат болон цахилгаан тамхины хөр нөлөө. Уушгины хавдар залууст илэрч байна гэдэг бол аюул. Өмнө нь нэг хоёроор илэрч байсан бол одоо тоо нь нэмэгдээд байна. 

-Хавдар залуужаад байна уу?

-Хавдрын өвчлөл ихсэж байгаа. Та бүхэн тоо судалгааг харж байгаа байх. Нийт 45-аас дээш насныхан 84 хувь байна. Ерөнхийдөө энэ тоондоо байгаа. 15 хувь нь 45-аас доош насныхан байна гэсэн үг. Сүүлийн үед бодит тоогоороо яривал залуу хүмүүс их байна. Бүр 20 нас ч хүрээгүй залуу хүн уушгины хавдраар өвдөж байна. Залууст янз бүрийн хавдар илэрнэ. Эмэгтэйчүүдэд умайн хүзүүний хорт хавдар голчлон илэрч байна. Ерөнхийдөө уушгины хавдар, улаан хоолойн хавдар, умайн хүзүүний хавдар залуужаад байна. Элэгний хавдар 45-аас дээш насныханд илүү илэрч байна. 

-Хүүхдийн хавдар хэр байгаа юм бэ?

-Жилдээ бол шинээр 100-200 хүүхэд үзэж байгаа. Нийтдээ Монголд 400 гаруй хүүхэд хавдартай байдаг гэж ойлгож байгаа. 

-Өнөөдрийн байдлаар улсын хэмжээнд яг хэчнээн хүн хорт хавдар өвчинтэйгээ тэмцэж, эмчийн хяналтад байна вэ?

-Хорт хавдартай 30 орчим мянган хүн эмчийн хяналтад байна. 

-Хавдрын өвчлөл ихсэх, өвчтэй хүмүүсийн тоо нэмэгдэх шалтгаан юу байна вэ?

-66 хувь нь биднээс өөрөөс болоод байна. Нөгөө архи тамхины хэрэглээ,  хөдөлгөөний идэвхгүй байдал, халдварын хүчин зүйл гэх мэт.  Олон шалтгаантай байдаг. Хэн нэгэн буруутай хүнийг хайгаад байдаг. Энэ бол буруу.  Мөн агаарын бохирдол хавдар үүсгэх эрсдэлт хүчин зүйл болж байна. Архи, тамхи, агаарын бохирдол хавсраад хавдрын вирусыг мутаци хэлбэрт оруулж байна. 

-Умайн хүзүүний хорт хавдрыг эрт илрүүлж, эрт эмчилбэл бүрэн эдгэрэх боломжтой гэдэг юм билээ?

-Тийм. Эмэгтэйчүүдэд зонхилон тохиолдож байгаа хавдрын хоёр дахь хавдар нь умайн хүзүүний хавдар. Тэгэхээр вакцинжуулалтыг зөв хийх юм бол олон эмэгтэйг аврах боломжтой. Энэ халдвараар алдахаас ч сэргийлнэ, олон янзын өвчлөл бий түүнээс ч сэргийлнэ дээ. Эрт илрүүлбэл бүрэн эдгэрнэ. Тиймээс 3 жил тутамд шинжилгээ өгч байх ёстой. 

-Умайн хүзүүний хавдрыг богино хугацаанд хурдан илрүүлэх хиймэл оюун ухаан ашигласан технологи ороод иржээ. Энэ хэр технологи вэ?

-Энэ бол хавдрын эмнэлэгт хэрэггүй юм. Яагаад гэвэл бид нар илүү мэргэжлийн нарийн юмаар үздэг.  Харин эрт илрүүлэгийн түвшинд хиймэл оюун ухааныг ашиглана гэсэн үг. Та өөрөө хавдрын ойлголтгүй байсан ч гэсэн энэ технологиороо үзлэг хийгээд хавдрыг тодорхойлох боломжтой. Хэрвээ сэжигтэй тохиолдол илэрлээ гэхэд хавдрын эмнэлэг рүү явуулаад хавдрын эмч нар хавдар уу биш үү гэдгийг тодорхойлно. Тийм ч учраас энэ технологи хөдөө орон нутагт хувийн эмнэлгүүдэд, дүүргийн эмнэлгүүдэд байхад тохиромжтой, ач холбогдолтой. 

-Ирэх гуравдугаар сард шинэ туяа эмчилгээг нэвтрүүлэх гэж байгаа гэсэн үү?

-Химийн бай эмчилгээ оруулсан байсан бол бид бүхэн туяаны бай эмчилгээ оруулчихсан байна. Удахгүй бид элэгний болон тархины хавдарт маш өндөр тунгаар оруулдаг эм эмчилгээг оруулж ирэх гэж байна. Ингэснээр дэлхийн түвшинд зэрэгцэж очиж байгаа гэсэн үг.  Энэ эмчилгээ сайн учраас манайхаар эмчлүүлсэн хүмүүс 5 болон түүнээс дээш жил амьдарч байгаа. Тэгэхээр энэ хувийг дэлхийн түвшинд буюу 60 хувьд аваачих зорилготой. Төнөг төхөөрөмж суурилагдсан байгаа. Энэ эмчилгээг нэвтрүүлснээр гадагшаа явах шаардлагагүй болно гэсэн үг. 

-Хавдар судлалын төвийн шинэ барилга барих асуудал юу болсон бэ?

-Богд ууланд барилгаа барихаар төлөвлөсөн байгаа. Зураг төсөл болон бусад асуудлууд нь бүрэн шийдэгдэж дуусаагүй. Төсвийг нь Монгол Улсын төсвөөс гаргана гэдэг бол хэцүү байх. Гэхдээ ямар ч байсан эхний 10 орчим тэрбум төгрөгийг гаргаад бусад дэд бүтэц болон бусад асуудлыг шийдэхээр төсөв гаргасан. 

-Нийт хэчнээн төгрөгийн төсвөөр баригдах барилга вэ?

-300 тэрбум төгрөг. 10 тэрбум төгрөгийг нь төсвөөс шийдэж өглөө. Эмнэлгийн суурийг тавьж өгөхөд зориулна. Үлдсэн 290 тэрбум төгрөгийг нь хэрхэн яаж гаргахыг мэдэхгүй байна. Засаг шийдэж өгч чадахгүй юм шиг харагдаад байна. Найман жилийн өмнө энэ эмнэлгийн асуудал Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт орсон. Хавдар-2 эмнэлгийг барина гэсэн. 

-Энд баригдсан барилгыг эмнэлгийн зориулалтаар ашиглана гэж ярьж байсан даа. Тэр нь юу болсон бэ?

-Нэг хэсэг тэгж ярьж байгаад больчихсон. Цаанаа ямар асуудал байгааг мэдэхгүй. Хөгжлийн банкнаас зээл авсан. Зээлээр барьсан. Зээлийн хажуугаар шүүхийн тогтоол гарсан. ХСҮТ-ийн газар дээр баригдсан барилга. Үүнийгээ чөлөөлөх ёстой. Гэвч нэгэнт баригдсан барилгыг яахыг би мэдэхгүй.  Хамгийн гол шинэ ганцхан эмнэлгийн үйл ажиллагаа явуулдаг биш. Судалгаа сургалт явуулдаг орчин үеийн агааржуулалт сайтай, өмхий үнэртдэггүй цогц эмнэлэг хэрэгтэй байна. Газрыг нь бол шийдчихсэн. Манай эмнэлэг хотын төвд байж бохироо соруулдаг эмнэлэг гэдгийг хүмүүс мэддэггүй.  Стандартын шаардлага хангахгүй л байна гэсэн үг.