Түүхэн товчоон: Абунай

Монголын сүүлчийн их хаан Лигдэний хоёр дахь хөвгүүн.

Лигдэн хааныг 1634 онд нас барсны дараа түүний хатад хоёр хөвгүүнийг нь авч буцах замд том хүү Эжэй хонгор Ордост үлдсэн учир бага хүү Абунайг нь дагуулж Хожуу Алтан улсад дагаар оржээ.

Эжэй хонгорыг 1649 онд нас барсны дараа дүү Абунай нь ахынхаа хэргэмийг залгамжилж, Манжийн гүнжтэй гэрлэжээ.

Гэвч Абунай анхнаасаа л Манжийг төдий л таашаахгүй, тэдэнд хүчлэн зүтгэхгүй байжээ. Тэрээр Эеэр засагч хаан нас барахад гашуудлын ёслолд нь оролцоогүй ажээ. Харин Энх амгаланг хаан сууринд суух ёслолд оролцжээ. Гэвч түүнээс хойш 8 жилийн турш Абунай Манжийн хаанд бараалхаагүй учир 1669 онд түүний хүү Бүрни-д чин вангийн хэргэмийг залгамжлуулж, Абунайг Мүгдэн хотод хорьжээ. Түүний хөвгүүд эцгийгээ суллуулахыг оролдсон боловч бүтсэнгүй. Тиймээс 1675 онд түүний хүү Бүрни, Лувсан нар Манжийн эсрэг бослого гаргажээ. Гэвч манж нар тус бослогыг цус урсган дарж, түүний толгойлогч Бүрни, Лувсан нарыг хороожээ. Түүний дараа Мүгдэнд хоригдож байсан Абунайг цаазаар аваачжээ.

Энэхүү бослого Манжийн төрийг ихээхэн хүнд байдалд оруулсан тул бослого хийгээд түүний гол шалтгаан болсон Абунайн тухай мэдээ Солонгос зэрэг хөрш зэргэлдээ оронд тархаж, түүх сударт нь үлдэж хоцорчээ. Солонгос сурвалжид Абунайг “Цахар хан (車屹汗)” гэсэн нэрээр тэмдэглэсэн байдаг. (Ц.Цэрэндорж)

Ашигласан ном зохиол

Жамбадорж, Болор толь, Монгол бичгээс хөрвүүлж, оршил бичиж, тайлбар хийсэн С. Цолмон нар, УБ., 2006

Зарлигаар тогтоосон гадаад монгол, хотон аймгийн ван гүнгүүдийн илтгэл шастир, Монгол бичгээс кирилл бичигт буулгаж, тайлбар хийсэн Цэрэндорж Ц., Эрдэнэболд Л., Баржав Д., Ганбат Н., УБ., 2007

Манжийн үнэн магад хууль, Монгол бичгээс кирилл бичигт буулгаж, манж хятад эхтэй харгуулсан Цэрэндорж Ц., УБ., 2009

朝鮮王朝實錄 (Чосөнъ улсын магад тэмдэглэл)

Монгол улсын түүх, УБ., 2003

Гонгор Д., Халх товчоон, УБ., 1970

Энхээ Ц., Лигдэн Хутагт хаан, УБ., 2008