Сонгуулийн хуульд оруулах өөрчлөлтөөр нэр дэвшигчид тавих шаардлагыг өндөрсгөж чадах уу

Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр УИХ-ын 2024 оны сонгууль холимог тогтолцоогоор явагдаж, намууд жагсаалтад 48, тойрогт 78 нийт 126 хүнийг нэр дэвшүүлэхээр болсон. Гэсэн ч Засгийн газраас Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн төслийг өргөн барихдаа дэвшүүлсэн үндсэн үзэл баримтлал үнэхээр хангагдаж, жагсаалтад  нийгмийн секторын төлөөллүүд багтаж чадах уу эсвэл өнгөтэй мөнгөтэй, эрх мэдэлтэй нь шургалах уу гэх зэрэг хариултгүй асуулттай залгаад намын наймааны асуудал яригдаж эхлэв.

Сүүлийн өдрүүдэд Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулга, УИХ-ын гишүүн асан Н.Номтойбаяр нарыг нам авсан, өөрийнхөө хүмүүсийг улстөрд оруулахаар бэлтгэж байна гэх мэдээлэл гарлаа.

Одоогоор хэн хэн нь албан ёсны тайлбар өгөөгүй ч УИХ-ын сонгуулийн одоо мөрдөгдөж байгаа хуулиар Н.Номтойбаярын хувьд нэгэнт ял шийтгүүлсэн учраас нэр дэвших эрхгүй, харин Х.Баттулгын хувьд УИХ-д орох эрх нь нээлттэй.

Мөн Дээд шүүхийн бүртгэлд дээгүүрт бичигдсэн намуудын жагсаалт ч өндрөөр үнэлэгдэж эхэлсэн гэдгийг УИХ-ын зарим гишүүд хэлэв.

УИХ-ын өчигдрийн чуулганаар Сонгуулийн тухай хуульд оруулах нэмэлт өөрчлөлтийн төслийг хэлэлцэх үеэр Д.Ганбат нарын гишүүн энэ асуудлыг хөндөж, УИХ-ын дарга Г.Занданшатар ард түмний хүсч байгаа нэр дэвшигч хэмээн хэд хэдэн шаардлагыг Сонгуулийн тухай хуульд тусгах ёстой гэв.

УИХ-ын сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулах ажлын хэсгийн ахлагч Д.Тогтохсүрэн намуудын жагсаалттай холбоотойгоор “Нам, эвсэл нэр дэвшүүлэхдээ ардчилсан ёс, шударга ёсны зарчмыг баримталж, нийгмийн бүлгийн төлөөлөл, оролцоог хангана.”, “Нам, эвсэл нэр дэвшүүлэхдээ намын гишүүн, дэмжигчээсээ мөнгөн болон мөнгөн бус хөрөнгө, үйлчилгээ, барьцаа, дэнчин авахыг хориглоно.” гэх заалт оруулж байгаа гэв.

Өөрөөр хэлбэл, Сонгуулийн тухай хуульд бус Улстөрийн намуудын тухай хуульд нэр дэвшигчдэд тавигдах шаардлагыг нарийвчилж тодорхой болгоно гэлээ.

Харин УИХ-ын дарга Г.Занданшатар “Сонгуулийн тухай хуулийг иргэдийн ашиг сонирхолд нийцүүлж, нэр дэвшигчдэд тавигдах шаардлагыг тусгах хэрэгтэй” гээд хэлсэн үгэндээ эзэн болдог, хариуцлага хүлээдэг, ард түмний дунд амьдарсан, ёс суртахууны өндөр төлөвшилтэй, авлига албан тушаалын хэрэгт яагаад ч орооцолдохгүй, цогц  мэдлэгтэй, асуудлыг бүхлээр харж чаддаг гэх зэргээр намуудад хэзээ ч байгаагүй супер нэр дэвшигчтэй болох тухай хэлнэ билээ.

Зөвхөн Дээд шүүхэд бүртгэлтэй 36 нам тус бүр 126 хүн нэр дэвшүүлнэ гээд тооцвол 4536 хүн 2024 оны сонгуульд нэр дэвшигчээр бүртгүүлнэ. Үүн дээр бие даан нэр дэвшигчид гэж бий. Тэгэхээр нэр дэвшигчид тавигдах шаардлагыг УИХ-ын сонгуулийн тухай хуульд нарийвчлан тусгах уу, Улстөрийн намуудын тухай хуульд уу гэдгийг анзаарч харах нь зүй биз.

Одоогоор УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийг баталчихаагүй байна. Эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Төрийн байгуулалтын байнгын хороонд шилжүүлсэн. Энэхүү хуулийн төсөл эцэслэгдэхэд үнэхээр ард түмний хүсэмжлээд байгаа улстөрчийг УИХ-ын танхимд оруулж ирэх сонирхол хууль батлах эрхтэй өнөөдрийн 76-д бий  юу гэдэг нь тодорхой харагдах нь.

Ямартай ч  УИХ-д суудалтай байгаа гурван намын зүгээс УИХ-д нэр дэвшигчид тавигдах шаардлагыг Сонгуулийн тухай хуульд тусгаж өгөх ёстой гэдэгт уг нь санал нэгдэж байгаа аж.

МАН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Д.Амарбаясгалан “Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулснаар улс төрийн намыг шинэ түвшинд гаргая гэж зорьсон болохоос хөрөнгө мөнгөтэй хүнд илүү боломж олгож, улс төрийн намын худалдаж авдаг, жагсаалтад мөнгө төлөөд орох байдал хэрхэвч байж болохгүй. Сонгуулийн хуулиар жагсаалтад бичигдэх хүмүүст ямар шаардлага тавигдах вэ гэдгийг тодорхой болгох гэж хичээж байна. Мэдлэг боловсрол, ажил хөдөлмөрийн туршлага, ёс суртахуун, зан суртахуун гээд Сонгуулийн хуульд тусгаж өгөх ёстой. Мэдээж хүний Үндсэн хуулиар олгогдсон сонгох, сонгогдох эрхэнд халдаж болохгүй. Гэхдээ сонгуулийн хуульд Монголын ард түмний тавиад байгаа шаардлагыг суулгах гэж хичээж байна” гэсэн.

УИХ-ын гишүүн, “ХҮН”-ын дарга Т.Доржханд “Манай намын хувьд нэр цэвэр, гэмт хэрэгт тэр тусмаа авлига албан тушаалын гэмт хэрэгт холбогдож байгаагүй, мэдлэгтэй, мэргэжилтэй чадвартай, нийгмийн төлөөллийг оруулдаг байх гэсэн байр суурин дээр хатуу байна” гэдгээ илэрхийлж байгаа юм.