Нийслэлийн бонд буюу орчин цагийн “Ы” ажиллагаа

Улаанбаатар хотын эрхзүйн байдлын тухай хуулиар нийслэл үнэт цаас гаргахаар болсон. НИТХ-ын ээлжит хуралдаанаар ч энэ асуудлыг хэлэлцэж, 500 тэрбумын бонд гаргаж, нийслэлийн тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхээр болоод буй.

Тулгамдсан асуудал гэхээр мэдээж автозамын түгжрэл, агаарын бохирдол, цэцэрлэг, сургуулийн хүрэлцээ гээд хэдэн арван жил шийдэж чадахгүй ч ярьсаар байдаг зүйлс нь тодорно. Уг нь, нийслэлийн төсвийн дийлэнх хувь нь энэхүү тулгамдсан асуудалдаа л зарцуулагддаг. Тухайлбал, Засгийн газраас 2021 онд автозамын түгжрэлийг бууруулахад гээд тусгайлан 420 тэрбум төгрөг нийслэлд тавьсан .

Гэсэн ч хангалтгүй байгаа учраас сонгуулийн өмнө эрх барьж буй МАН-ын удирдлагууд бонд гаргах зөвшөөрөл Нийслэлийн Засаг дарга Д.Сумъяабазарт өгөөд буй. Харамсалтай нь, бонд тэдний хувьд өр гэхээс илүүтэйгээр тусламж мэт харагдаж буй бололтой.

Бонд бол угтаа өрөө төлнө гэдгээ баталгаажуулж буй өрийн бичиг. Харин бонд худалдаж авна гэдэг нь арай ахиу хүүтэй мөнгө л зээлэх гэж л ойлгодог.

Олон улсад Засгийн газар болон орон нутгийн Засаг захиргааны зүгээс томоохон төсөл хөтөлбөр, төсвийн алдагдлыг санхүүжүүлэх зорилгоор бонд гаргадаг бол компаниудын хувьд бизнесээ өргөжүүлэхээр арилжааны банкнаас арай бага хүүгээр хөрөнгө босгох боломж юм. Дэлхийн улс орнуудад олон арван жилийн турш санхүүжилтийн энэ боломжийг ашиглаж, олон сайн төслүүд ч хэрэгжсэн түүхтэй.

Манай Улсын Засгийн газрын хувьд дийлэнхдээ төсвийн алдагдлаа санхүүжүүлэх гэж бонд буюу өрийн бичиг гаргаж байсан гэхэд хилсдэхгүй. Зах зээлийн эдийн засагт шилжсэн Монгол Улсын хувьд бондын арилжаа 1996 оноос эхэлсэн гэдэг ч бидний сайн мэдэх нь алдарт “Чингис бонд”.  2012 онд Шинэчлэлийн гэр нэрлэгдсэн хоёр намын хамтарсан Засгийн газрын Эдийн засгийн хөгжлийн сайд Н.Батбаяр, Сангийн сайд Ч.Улаан нар тив дэлхийгээр хөтлөлцөж яваад 1.5 тэрбум ам.долларыг олж ирлээ хэмээн баяр хөөртэй мэдээлснээр энэ өрийн түүх эхэлсэн. Тухайн үеийн ДНБ-ний 17 хувьтай тэнцэх 1.5 тэрбум ам.доллар олоод ирлээ гэж сайрхсанаас жилийн 5.75 хувийн хүү буюу өдөрт хэдэн зуун саяар хэмжигдэж байгаа өр төлбөрийг хэрхэн барагдуулах, ямар хариуцлагатай ажиллах талаар хэн ч хөндөөгүй.

Эдийн засагчдын зүгээс энэ мөнгийг үр ашигтай зарцуулах бэлэн төсөлгүй байна, эрх ашгийн зөрчилгүй зарцуулж чадах уу, хяналт, хариуцлагыг асуудлыг хэрхэн зохицуулах нь тодорхой биш байна хэмээн сануулсаар байсан ч ямар дүр зураг өрнөснийг та бид өнгөрсөн хэдэн жилд “чихнээс цус гартлаа” сонслоо. Өнөөх 1.5 тэрбум ам.доллараа Монгол Улс төлөх гэж өнгөрсөн 10 жилд чамгүй чардайсан. Зээл хүүгээ төлөх гэж хэд хэдэн удаа бас л бонд гаргасан байдаг.

Тэгвэл энэ байдал нийслэл дээр яг давтагдаж эхлэв. НИТХ-ын мэдээлснээр “Үнэт цаасыг арилжаалах замаар татан төвлөрүүлсэн эх үүсвэрийг төсөвт тусгасан байх, дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдэлд нийцсэн байх, хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн баримт бичигт тусгасан байх зэрэг шаардлага хангасан төсөл, арга хэмжээнүүдийг санхүүжүүлэхэд зарцуулна.

Энэ хүрээнд үнэт цаас гарган татан төвлөрүүлсэн эх үүсвэрийг нийслэлийн тулгамдсан асуудал болох сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, инженерийн дэд бүтцийн хүртээмж, авто зам, замын байгууламжийн сүлжээг нэмэгдүүлэх, агаарын бохирдлыг бууруулах, “Сэлбэ сэргэлт” төслийн бүтээн байгуулалтын зардлыг тус тус санхүүжүүлэхээр төлөвлөсөн” гэжээ.

Гэтэл эхнээсээ үүнийгээ зөрчөөд утаагүй түлшний талаар яриад эхлэв.

Нийслэл бондоо арилжааны банкны хүүнээс дутахгүй хүүтэй байхаар тооцно хэмээн өнгөрсөн дөрөвдүгээр сарын сүүлээр хотын дарга өөрийн амаар танилцуулж байсан. Тэгэхээр энэ бол өндөр хүүтэй зээл. Бас дотоодын эх үүсвэрээс босгоно гэсэн. Хэрвээ үнэхээр түлэх дээрээ тулбал нийслэлд хөрөнгө оруулалт хийснээс арилжааны банкинд хадгалуулсан нь найдвартай болж таарах нь.

Ингээд харвал нийслэлийн бонд гэх Д.Сумъяабазар даргын маань мөрөөдөл орчин цагийн “Ы” ажиллагаа болох уу  гэх эргэлзээ үүсэв.

Түүний “2 их наядын орлоготой нийслэл 500 тэрбум төгрөгийн өлхөн төлнө” гэх сайхан үгэнд итгэхээсээ илүүтэйгээр энэ мөнгөөр яг юу хийх вэ, хяналт нь хаана байна вэ, эрх ашгийн зөрчил гарахгүй гэх баталгаа нь юу гэх асуултыг эн тэргүүнд тавья .