О.Адъяа: Хөрөнгө оруулагчид хүлээсэн байдалтай байна

Монгол дахь Америкийн худалдааны танхимын гүйцэтгэх захирал О.Адъяатай Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлтэй холбогдуулан ярилцлаа.

-УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг ид хэлэлцэж байна. Сөрөг хүчний зүгээс тус хуулийг эсэргүүцэж, улмаар гурав хоногийн завсарлага авлаа. Тэгвэл таны хувьд энэ хуулийг ямар болсон гэж дүгнэж байгаа вэ?

-Эдийн засгийн хөгжлийн яамнаас Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг боловсруулсан. Сүүлийн 2-3 жилийн хугацаанд энэ хуулийн төслийг боловсруулах ажил явагдаж, эхэндээ нэлээд удаан байсан. Гэсэн хэдий боловч яамны зүгээс анхаарал хандуулж, Их хуралд өргөн барьсан. Шинэчилсэн найруулгын төсөл бол одоо хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа Хөрөнгө оруулалтын тухай хуультай харьцуулахад хөрөнгө оруулагчдын зүгээс хүсч байгаа олон заалт орсон. Тухайлбал, Гаднын хөрөнгө оруулагчдад 100 мянган ам.долларын босго тавьсан. Асуудал, маргаан гарсан тохиолдолд түүнийг шийдвэрлэх зохицуулалт, төрийн байгууллагуудын хоорондын уялдаа холбоо ямар байх ёстой зэргийг тодорхой, цэгцтэйгээр оруулж өгсөн. Эдийн засгийн хөгжлийн яамнаас өнгөрсөн хугацаанд хэлэлцүүлгүүдийг маш сайн зохион байгуулж, олон талын оролцоог хангаж өгсөн. Бизнесийн холбоод болон манай танхимын зүгээс өгсөн саналуудыг авч, тодорхой хэмжээнд тусгаад явсан.

-Тэгвэл энэ хуульд дутагдалтай, буруу зүйл заалт байна уу?

-Татварын хөнгөлөлттэй холбоотой асуудлууд байна. Одоо мөрдөгдөж байгаа хуулийн 11.2-т өндөр технологи, стратегийн ач холбогдолтой салбарт хөрөнгө оруулалт хийж, төнөг төхөөрөмж оруулж ирсэн бол гаалийн татвар, НӨАТ-аас чөлөөлнө гэсэн заалт уг нь бий. Харамсалтай нь энэ заалт хэрэгжихгүй явсаар өдийг хүрлээ.

Яагаад гэхээр Сангийн яамны зүгээс Татварын хуулиа бариад явчихдаг.

Тэгэхээр Хөрөнгө оруулалтын тухай болон Татварын тухай хууль нь хоорондоо авцалдахгүй явж ирсэн. Үүнийг Сангийн яам болон Эдийн засгийн хөгжлийн яамныхан бүгд л мэдэж байгаа. Харин шинэчилсэн найруулгын төслөөс татвартай холбоотой асуудлуудыг нь бүрмөсөн авчихсан. Тиймээс бид татвартай холбоотой асуудлыг цэгцэлж өгөөч гээд Сангийн яаманд асуудал тавихаар Татварын багц хууль өөрөө том хууль учраас тэр бүр гарахгүй гээд дунд нь хийдчихээд байна. Үүн дээр бид зарчмын хувьд санал нийлэхгүй байгаа юм. Гэвч сөрөг хүчнээс нь эсэргүүцээд, нийгэмд элдэв асуудал гаргаад Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг хэлэлцэхгүй болох хэмжээнд аваачмааргүй байна. Болж өгвөл одоогийн энэ ерөнхий агуулгаар нь дэмжээд баталчих хэрэгтэй. Ингээд баталж чадвал бид олон улсын хамтын нийгэмлэгт сайхан эерэг мессэж өгөх гээд байгаа юм. Сонгуулийн өмнө Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулиа батлаад, ээлтэй байна шүү гэсэн дохиог өгнө. Тэгж байж жижиг эдийн засагтай манайх шиг улс эрх зүйн орчноо тодорхой болгож байж бусад орнуудтай өрсөлдөхгүй бол хөрөнгө оруулалт татах үнэхээр хэцүү байна. Тийм ч болохоор энэ хуулийг хэлэлцээд батлаад яваасай гэдэг дээр манай танхим болон бусад танхимууд нэг байр суурьтай байгаа.

-Хөрөнгө оруулагчдын гол хүсдэг зүйл нь татварын хөнгөлөлт, таатай орчин. Гэтэл шинэчилсэн найруулгаасаа татвартай холбоотой бүх заалтыг нь авчихсан. Эргээд татварын хуульдаа гар хүрэх дургүй байгаа юм бол энэ хуулийг батлаад ер нь нэмэр байна уу. Хөрөнгө оруулагчдыг урин дуудах хууль болж чадах юм уу?

-Энэ бол үнэхээр чухал асуудал. Яагаад гэхээр илүүтэй тунхаглалын шинж чанартай хууль болчих гээд байна. Гэхдээ л аль 2013 онд баталсан хуулиа Монгол Улс шинэчилж баталлаа гэдэг нь л чухал болчихоод байгаа юм. Мэдээж дан ганц энэ хуулийг батлаад ач холбогдол багатай. Хөдөлмөрийн, Ашигт малтмалын, татварын гээд олон хууль нийлж байж цогц орчин бүрдэнэ.

-Татварын асуудал дээр танай танхимын зүгээс цаашид ямар арга хэмжээ авах вэ. Шаардлага, Татварын багц хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн төслийн санал зэргийг холбогдох газарт өгөх үү?

-Ер нь бол манай танхимын зүгээс 2024 онд анхаарч ажиллах гол асуудал бол татвартай холбоотой маргааны асуудлууд байх болно. Татварын байгууллага, байцаагч гэдэг нэлээд эрх мэдэлтэй, гадаад дотоодын аж ахуйн нэгжүүдийг хааж, үйл ажиллагааг нь зогсоох чадалтай байгаа. Хэдийгээр хуулиа барих нь зүйн хэрэг боловч магадгүй мэдлэг боловсрол, чадавхын асуудлууд ч бий. Тиймээс энэ асуудал дээр анхаарч ажиллана. Өнөөдрийн хүртэл гарсан асуудлуудын гол учир нь юу вэ, шийдэл нь юу байх вэ гэдэг дээр тулж ажиллах ёстой.

-Гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг луйварддаг, маргаан гарсан тохиолдолд шүүхийн байгууллагад итгэх итгэл сул байдал нь тэднийг үргээдэг гол зүйл. Тийм ч болохоор хөрөнгө оруулагчид маргаан гарвал арбитрын шүүхэд ханддаг. Тэгвэл маргаан шийдвэрлэх тал дээр энэ хуулийн төсөлд хэрхэн тусгасан бэ?

-Одоо өргөн барьсан хуулийн төсөлд маргаан гарвал олон улсын арбитрын шүүхээр маргааныг шийдвэрлэнэ гэсэн дэвшилттэй заалт орсон. Харин арбитр гэдэг маань маш их хугацаа, хөрөнгө мөнгө ордог учраас бид арбитрт очихоос өмнө Маргаан шийдвэрлэх зөвлөл байгуулах санал тавьж, түүнийгээ тусгуулсан. Ямар нэгэн маргаан гарсан тохиолдолд Маргаан шийдвэрлэх зөвлөлөө хуралдуулаад арбитрын шатанд очуулахгүйгээр шийдвэрлэх боломжтой. Энэ бол үнэхээр олзуурхууштай заалт.

-Маргаан шийдвэрлэх зөвлөлд ямар хүмүүс орох вэ. Энэ зөвлөл нь ямар нэгэн талд нь орохгүй гэсэн итгэл үнэмшлийг хэрхэн төрүүлэх вэ?

-Олон талын оролцоог хангасан зөвлөл байна л даа. Төр, хувийн хэвшил, олон нийт, хөрөнгө оруулагчдын төлөөллийг оруулах боломжтой. Тийм болохоор хараат бусаар шийдвэр гаргаад яваад байж болно гэж найдаж байгаа юм. Харин одоо бол энэ хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг батлаад, асуудлуудаа шийдээд яваасай л гэж хүсч байна.

-Манай улсад хийгдэж байгаа хөрөнгө оруулалт бараг тэр чигээрээ уул уурхай руу чиглэдэг. Гэтэл бид эдийн засгаа солонгоруулна л гээд байдаг. Тиймээс уул уурхайгаас бусад салбарт хөрөнгө оруулалт татах боломж бололцоо нь хэр байдаг вэ. Ингэхийн тулд ямар ажлуудыг нэн түрүүнд хийх ёстой вэ?

-Манай эдийн засаг чинь уул уурхайг түшиглэж байгаа. Харин эдийн засгийг солонгоруулах, төрөлжүүлэх дээр 2-3 салбар нь арай бодитой байх болов уу гэж хардаг. Нэгдүгээрт, хөдөө аж ахуйн салбар байна. Америкийн худалдааны яамтай бид бүхэн энэ тал дээр хамтарч ажиллаад эхэлсэн. Энэ оны намар АНУ-ын хөдөө аж ахуйн салбарын бизнесменүүдийг эх орондоо авч ирэх ажлыг зохион байгуулна. Тэгээд ийм боломж, сорилт байгаа гэдгээ тайлбарлаж, ойлгуулна. Тэд ч нэлээд сонирхож байгаа. Мөн сэргээгдэх эрчим хүчний салбарыг сайтар судлах шаардлагатай. Бид үнэхээр тийм өрсөлдөх чадвартай байна уу. Дээрээс нь технологийн салбарт ч хөрөнгө оруулах сонирхолтой хүмүүс их бий. Нөгөө талаасаа манайхан гадагшаа хөрөнгө оруулалт хийх боломж бололцоог судалж байна. Ингэж хоёр талын урсгалаа нэмэгдүүлэх шаардлагатай.

-Гадаадын хөрөнгө оруулагчид маань биднийг ер нь хэр сонирхож байна вэ?

-Өнөөдрийн байдлаар яг үнэнийг хэлэхэд тэгж их сонирхохгүй л байна шүү дээ. Өнгөрсөн жилийг харвал Оюу толгойн далд уурхайн бүтээн байгуулалтаас өөр хөрөнгө оруулалт хийгдсэнгүй. Хэдийгээр нүүрсний гарц нэмэгдэж, валютын нөөц дээшилсэн ч хөрөнгө оруулагчид орж ирсэнгүй. Тэгвэл энэ оны эхний хагас жил бол хөрөнгө оруулагчид харзнасан, хүлээсэн байдалтай байх нь тодорхой. Учир нь зургадугаар сард сонгууль болно, шинээр Засгийн газар бүрдэнэ. Харин ингэхэд нь хуулиа баталчихсан байгаад хөрөнгө оруулагчдыг дэмжинэ гэсэн бодлогоо шинэ Засгийн газар нь гаргавал гаднын хөрөнгө оруулагчид орж ирэх болов уу гэж харж байна.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ