Дэлхийн эдийн засгийн форумаар “Х өвчин”-ий талаар хэлэлцэнэ

Швейцарийн Давос хотноо жил бүр болдог Дэлхийн эдийн засгийн форум маргааш эхлэх юм. Форумын үеэр "X өвчин"-ий талаар хэлэлцүүлэг хийхээр төлөвлөсөн байна

Түүхэн товчоон: Цагаан Ханангийн хадны оршуулга

2000 онд Өмнөговь аймгийн Ноён сумын төвөөс зүүн хойш 10 гаруй км зайтай Цагаан ханан хэмээх газарт эртний булш тоногдсон тухай мэдээллийн дагуу судлаачид очин нягтлан судалсан байна. Уг агуй 130 см өндөр, 200 см өргөн, 400 см урт, нэг хонгилтой, жижиг хайрган чулуун тогтоцтой ажээ

Э.Нямдаваа: Цөмийн аюулгүй ажиллагаа, түүнтэй холбоотой конвенцод нэгдсэн орсон ч нийтэд энэ талаарх мэдээлэл дутуу байна

Монгол Улс 1968 онд Цөмийн зэвсэг үл дэлгэрүүлэх тухай гэрээнд гарын үсэг зурж, 1972 оноос хүчин төгөлдөр мөрдөж эхэлсэн аж. 1985 онд Цөмийн материалыг биечлэн хамгаалах тухай конвенц, 1987 онд Цөмийн ослыг шуурхай мэдээлэх тухай конвенц, Цөмийн осол гарсан буюу цацрагийн аюултай байдал бий болсон тохиолдолд тусламж үзүүлэх тухай конвенц, 2006 онд Цөмийн террорист үйлдлийг хориглох тухай олон улсын конвенцод үүрэг хүлээжээ. Харин 2015 онд УИХ “Монгол Улсын цөмийн зэвсгээс ангид байх статусыг шинэ түвшинд гаргах тухай” 60 дугаар тогтоолын 1 дүгээр хэсгийн 3-т Цөмийн аюулгүй ажиллагааны тухай 1994 оны конвенц, Ашигласан түлшний болон цацраг идэвхт хаягдлын менежментийн аюулгүй ажиллагааны тухай 1997 оны конвенц, Цөмийн материалыг биечлэн хамгаалах тухай 1980 оны конвенцын 2005 оны нэмэлт, Бага хэмжээний цөмийн материалын шинэчилсэн протоколд тус тус нэгдэн орох үүргийг Монгол Улсын Засгийн газарт өгсөн байна. Тэгвэл Монгол Улс олон улсын гэрээ, конвенцод нэгдэн орохтой холбоотой асуудлаар Монгол Улсын шийдвэр гаргах түвшний албан тушаалтнууд, төрийн байгууллага, иргэний нийгмийн байгууллагын төлөөллүүд, судлаачдад гэрээ, конвенцуудыг танилцуулах, нэгдэн орохын ач холбогдол, үр нөлөөний талаар нэгдмэл ойлголтыг өгөх зорилгын хүрээнд "Цөмийн зэвсгийг үл дэлгэрүүлэх баталгаа, цөмийн аюулгүй байдал, аюулгүй ажиллагааны олон улсын эрх зүйн хэрэгсэл" сэдэвт зөвлөгөөн, "Цөмийн зэвсгийг үл дэлгэрүүлэх баталгаа, цөмийн аюулгүй байдал, аюулгүй ажиллагааны холбогдолтой олон улсын конвенц, протоколд нэгдэн орохыг дэмжих нь" сэдэвт хэлэлцүүлэг болон хоёр талт уулзалтыг зургаадугаар сарын 26-30-ны өдрүүдэд зохион байгуулж байна. Цөмийн энергийн комиссын ажлын албаны Цөмийн аюулгүй байдлын бодлогын газрын дарга Э.Нямдаваа -Бид Цөмийн аюулгүй ажиллагааны тухай 1994 оны конвенц, Ашигласан түлшний болон цацраг идэвхт хаягдлын менежментийн аюулгүй ажиллагааны тухай 1997 оны конвенц, Цөмийн материалыг биечлэн хамгаалах тухай 1980 оны конвенцын 2005 оны нэмэлт, Бага хэмжээний цөмийн материалын шинэчилсэн протоколын олон улсын ач холбогдол, конвенцод нэгдсэн орсон ч олон нийтэд энэ талаарх ойлголт мэдээлэл дутуу байсан

Эрдэмтэн Б.Баасансүрэн Саха Якутад зэрлэг цаа судлал, уламжлалт анагаах ухааны чиглэлээр 30 жил ажиллажээ

Биологийн шинжлэх ухааны доктор, анагаах ухааны доктор, Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн Б.Баасансүрэн “Саха Якутад зэрлэг цаа судлал, уламжлалт анагаах ухаанаар ажилласан 30 жил” үзэсгэлэнгээ нээлээ. Чингис хаан Үндэсний музейд зургаадугаар сарын 7-10-ны өдрүүдэд тус эрхмийн олон жилийн нөр их хөдөлмөр, эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлын үр дүнгнн нэгтгэн, сонирхолтойгоор дэглэн үзүүлжээ. Б.Баасансүрэн сүүлийн 30 гаруй жил ОХУ-ын Саха Якутад Монголын ШУА-ийн төлөөлөгчөөр томилогдон ажиллаж, хоёр улсын хамтын ажиллагааны гэрээний дагуу хойд туйлын зэрлэг цаа бугын биеийн бүтэц, зарим эрхтнийг судалж, шинэ эм, эмийн бэлдмэл бий болгон хүн зоны өвчин эмгэгийг эмчилж эдгэрүүлэхэд хэрэглэсэн нь ихээхэн амжилт олсон аж

“Артемис” баг шилдэг төслөөр шалгарч 20 сая төгрөгийн тэтгэлэг авлаа

  Эдийн засгийн өгөөж өндөр, биотехнологид суурилсан шилдэг 29 төсөл энэ жил өрсөлдснөөс тэргүүн байрт ШУА-ийн Биологийн хүрээлэнгээс оролцсон “Артемис” баг шалгарч, БШУ-ны Сайдын нэрэмжит 20 сая төгрөгийн шагналын эзэн болов. Тус баг нь гоо сайхны бүтээгдэхүүний орцонд нэн эрэлттэй "Artemisia annua L." буюу "Mugwort"-ийг биотехнологийн аргаар ургуулах патент дээр үндэслэн ургамлын түүхий эдийг жилийн дөрвөн улирал гарган авч, гоо сайхны бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхийг зорьж ажиллаж буй аж. Шилдэг төслөөр шалгарсан бүтээгдэхүүн нь импортын бүтээгдэхүүнээс хямд, чанартай, монгол орны ургамал найрлагад орсноороо давуу талтай байх юм гэнэ.

Экологич Ж.Очирхуяг шинэ зүйлийн аалз нээжээ

Олон улсын биологийн олон янз байдлын өдөр тохиож буй энэ өдөр Зэрлэг амьтан судлах хамгаалах төвийн экологич Ж.Очирхуягийн дэлхийд шинэ зүйлийн аалз нээснийг баталсан “The first record of the spider genus Coreodrassus Paik 1984 (Araneae: Gnaphosidae) for Mongolia with description of a new species” өгүүлэл “Acta Arachnologica” сэтгүүлд хэвлэгдэхээр болжээ. Тэрээр өөрийн олж, тогтоосон шинэ зүйлийн аалзаа удирдагч багш,  профессор Б.Болдгивын алдраар нэрлэсэн байна. Тодруулбал, олон улсын ангилал зүй, шинэ зүйлд нэршил оноох дүрэм журмын дагуу энэхүү шинэ зүйлийг МУИС-ийн профессор, багш Б.Болдгивын нэрээр буюу “Coreodrassus boldgivi” хэмээн нэрлэх гэнэ

Хиймэл оюун ухаан эмч нарыг гайхалтай өндөр оноогоор ялжээ

Хиймэл оюун ухаан эмч нарыг гайхалтай өндөр оноогоор ялжээ "Би зүгээр л асууж байгаа юм" Танд эмч нараас зүгээр л асуулт асуух шаардлага хэр олон удаа гарч байсан бэ. Жишээлбэл, энэ эмийг өглөө уух уу эсвэл орой юу

Ангараг дээр эртний голын голдирлыг илрүүлжээ

Ангараг гараг дээр нэгэн цагт ширүүн урсгалтай гол урсаж байсныг нотлох магадлалтай шинэ зургуудыг “Perseverance” сансрын төхөөрөмж авсан талаар NASA мэдээлжээ. Үүнээс ч өмнө тус гарагийн агаар мандлын дээд хэсэгт усны уур илрүүлснээ хэсэг эрдэмтэд зарласан. Мөн 2021 онд ангараг гаргийн усны нөөц хөрсөн дор дээд хэсэг нь мөстсөн хэлбэртэй байгаа гээд, усны нөөцийн зарим хэсэг ууршиж, агаар мандалд устөрөгч хэлбэрээр оршиж байдгийг Их Британийн Опен их сургуулийн хоёр эрдэмтэн нээж, дүгнэлтээ “Sicence Advances” сэтгүүлд нийтлүүлсэн юм. Тэд Ангарагийн агаар мандалд тусгасан гэрлийг шинжлэх замаар усны уур байгааг илрүүлсэн аж.

Н.Мөнхцэцэг: Монгол хэлнийхээ дархлааг хадгалж, цэвэр ариун байлгахын тулд аль болох гадаад үг, нэр томьёог орчуулж хэрэглэх хэрэгтэй

Хэрэглээний хэл шинжлэлийн салбарын эрхлэгч, доктор (Ph.D) Н.Мөнхцэцэгтэй нэр томьёо, гадаад үг хэллэгийг хэрхэн орчуулж, хэрэглэх талаар ярилцлаа. -ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэнгээр сонин сайхан юу байна? Ойрын үед ямар ажилтай байна вэ? -Шинжлэх Ухааны Академийн Хэл зохиолын хүрээлэн ажил ихтэй байна. Хэдхэн хоногийн өмнө дэлхийн номын өдөр тохиож, манайхаас Үндэсний номын санд ном хандивлалаа.  Мөн олон эрдэм шинжилгээний хурал боллоо

ШУА: Монгол улсын улс төр, эдийн засаг, нийгмийн салбарт учирч болзошгүй эрсдэлийн судалгаа

Сүүлийн жилүүдэд дэлхийн улс орнууд хөгжлийн бодлогоо тодорхойлохдоо “стратегийн эрсдэл”  хэмээх ойлголтод хамаарах хүчин зүйлсийг ихээхэн чухалчлах, бодитойгоор харгалзан үздэг болсон.   “Стратегийн эрсдэл” гэдэг нь улс орны тогтвортой хөгжил, үндэсний аюулгүй байдлын түвшнийг үлэмж хэмжээгээр бууруулахад хүргэж болох улс төр, эдийн засаг, нийгмийн хямралт үйл явдал, байгалийн гамшиг, үйлдвэрлэлийн том осол, техногенийн сүйрэл болон эдгээрийн улмаас учирч болзошгүй хор хохирол, үр дагаврын хослол юм. Монгол Улсын эргэн тойронд үүсэн бий болсон геополитикийн шинэ орчин, дотоод нөхцөл байдал улам бүр төвөгтэй, ээдрээтэй болсоор байгаа

Г.Алтаншагай: Монголын баруун бүсээс олж тогтоосон дунгийн үлдвэр нь 540 сая орчим жилийн тэртээ үүсжээ

ШУА-ийн Палеонтологийн хүрээлэнгийн Микропалеонтологийн салбарын судлаач Г.Алтаншагайтай дэлхий дээрх организмын хувьслын түүхэнд явагдсан хамгийн сонирхолтой үеийн нэг болох кембрийн галавын тухай ярилцлаа. Мөн түүнтэй палеонтологи, түүн дотроо микропалеонтологийн салбарын судалгаа хэрхэн явагддаг, судлаачдад тулгамдаад буй асуудлын талаар хөөрөлдсөн юм. Сонирхуулахад, бидний зөвхөн үлэг гүрвэл, тэр дундаа Тарбозавр Батаараар л төсөөлдөг палеонтологийн шинжлэх ухаан маш их нөөцтэй, анхны амьд биетийн үүсэл, хурдас чулуулагт агуулагдах амьтдын төрөл зүйл, тэдгээрийн бүрдэл, хувьсал зэрэг нь өнөөг хүртэл бүрэн гүйцэд судлагдаагүй байна. -Сайн байна уу? Яриагаа таныг хэрхэн Палеонтологийн хүрээлэнд орж, энэ чиглэлээр судалгаа хийж эхэлсэн талаар эхэлье. -Сайн

Хиймэл оюун ухаанаар бүтээсэн бүтээлд оюуны өмчийн эрх олгохгүй гэжээ

АНУ: Дээд шүүхээс хиймэл оюун ухаанаар бүтээсэн бүтээлд оюуны өмчийн эрх олгохгүй гэж мэдэгджээ 4 цаг 26 минутын өмнө0 Сүүлийн үед хүмүүс хиймэл оюун ухаан ашиглан бүтээл туурвих нь нэмэгдэж, техник технологийн дэвшил дэлхий нийтийг гайхшируулж байгаа билээ. Гэвч хиймэл оюун ухаан энэ хэмжээнд хөгжихтэй зэрэгцэн түүнийг ашиглан бүтээсэн бүтээл туурвилын патентыг хэн эзэмших вэ гэдэг асуулт ургах болсон юм. Тэгвэл даваа гарагт АНУ-ын Дээд шүүхээс хиймэл оюун ухаан ашиглан бүтээсэн бүтээлд оюун өмчийн эрх олгохоос татгалзжээ. DABUS хэмээх хиймэл оюун ухааны системийг бүтээсэн Стефен Талер гэх эрхмийн хувьд өөрийн бүтээсэн хиймэл оюун ухааныг ашиглан ундааны сав болон яаралтай нөхцөлд ашиглах гэрэл дохиог бүтээсэн юм

Археологичид дундад зууны үеийн эмэгтэйн гавлын ясанд хагалгаа хийсэн баримт олжээ

Италийн төв хэсгээс олдсон Византийн үеийн дунд эргэм насны эмэгтэйн гавлын яс нь дор хаяж хоёр удаа мэс засал хийлгэсэн болохыг тогтоожээ. Гавлын ясыг VI-IX зууны үед оршуулгын газар байсан Кастел Тросино дахь Ломбардын оршуулгын газраас олжээ. Ромын эзэнт гүрэн нуран унаснаар энэ газар Византийн цэргийн бэхлэлт болж өөрчлөгдсөн бөгөөд Ломбардын хамгийн чинээлэг гэр бүлүүд амьдарч байв. Кастел Тросино дахь малтлагын үр дүнд алт, үнэт эдлэл гэх мэт тансаг оршуулгын эд зүйлс олдсоноос гадна хамгийн сүүлийн олдвор нь дээрх гавлын яс аж

О.Чулуунбаатар: Зургаан давхар интегралыг 11 давхар болгоод, дараа нь хоёр давхар хүртэл бууруулж бодож байлаа

Монгол улсын Төрийн соёрхолт математикч, академич, шинжлэх ухааны доктор О.Чулуунбаатартай ярилцлаа. Түүний тооцон бодох физикийн салбарт хийсэн онцлох ажлыг дурдвал, Канторовичийн аргыг төгсгөлөг элементийн аргатай хослуулан олон хэмжээст Шредингерийн тэгшитгэлийн хувьд анхны захын бодлого, захын бодлого, сарнилын бодлогын тоон шийдийг өндөр нарийвчлалтай тооцоолох нэгдсэн цогц арга, алгоритм боловсруулж, нийлэлтийн тухай теоремуудыг баталсан байна. -Таныг ОХУ-д ажилладаг гэж сонслоо. Тэнд ямар ажил эрхэлдэг вэ? -Би ОХУ-ын Дубна хот дахь олон улсын засгийн газар хоорондын Цөмийн шинжилгээний нэгдсэн институтийн (ЦШНИ) Мэдээллийн технологийн лабораторид эрдэм шинжилгээ эрхэлсэн орлогч захирлаар ажилладаг. -Одоогоор та ямар төрлийн судалгаа хийж байгаа вэ? -Миний хийдэг судалгааны ажил бол аливаа байгалийн юмс, үзэгдлийг тайлбарлахын тулд, жишээлбэл, физик химийн процессын математик загварыг боловсруулах, уг математик загварыг бодох арга, алгоритмыг боловсруулах, түүнийхээ дагуу тодорхой программ бичих юм

Швейцарийн компани дуунаас хурдан нисэх онгоц бүтээжээ

Швейцарын “Destinus” гарааны компани устөрөгчийн түлшээр ажилладаг хөдөлгүүр бүхий дуунаас хурдан зорчигч тээврийн нисэх онгоц бүтээж, өнгөрсөн оны сүүлчээр хийсэн туршилтын нислэгүүд нь амжилттай болсныг зарлажээ. “Destinus”-ийн инженерүүдийн мэдээлснээр, онгоц нь “5 Мах” (ойролцоогоор 6125 км/цаг) хүртэл хурдалж чадсан байна. Ийм хурдтайгаар АНУ-ын агаарын довтолгооноос хамгаалах “Aegis” системийн пуужингууд нисдэг аж. “Destinus”-ийн устөрөгчийн хөдөлгүүрийг Испанийн “ITP Aero” компани бүтээсэн бол их бие болон устөрөгчийн катализатор зэрэг эд ангийг нь 3D-принтерээр хэвлэсэн гэнэ.

Н.Тунгалаг: Нарны аймаг дахь мэдэгдэж байгаа объектуудаас дор хаяж 40 нь одой гаргийн ангилалд хамаарна

“Toim.mn” сайтын зүгээс шинжлэх ухааны мэдлэгийг хялбаршуулан, энгийн ойлгомжтой олон нийтэд хүргэх зорилгоор Шинжлэх ухааны академийн эрдэмтэн, судлаач нартай цуврал ярилцлага өрнүүллээ. Ингэснээр тухайн судлаачийн судалгааг олон нийтэд таниулаад зогсохгүй, “шинэ мэдлэгийг эрэлхийлэгч”-дийн ярилцлагыг уншсан хүн бүхэн өөртөө дусал мэдлэг хураагаасай хэмээн санаж буй.

13-14 дүгээр зууны үед хамаарах язгууртан эмэгтэйн олдворыг сэргээн завсарлаж байна

2022 оны есдүгээр сард доктор, дэд профессор Ц.Төрбатаар ахлуулсан МУИС-ийн Археологийн судалгааны aтөвийн археологичдын баг Сүхбаатар аймгийн нутагт 13-14 дүгээр зууны үед холбогдох язгууртан эмэгтэй бүхий дурсгалт газрыг илрүүлэн, малтан судалсан байдаг. Энэхүү оршуулгаас илэрсэн олдвор эд зүйлсийн бэхжүүлэлт, сэргээн засварлалтын ажлыг Соёлын яамны харьяа Соёлын өвийн үндэсний төвийн Хадгалалт хамгаалалт, технологи судалгааны газар болон Сэргээн засварлах газрын мэргэжилтнүүд гүйцэтгэж байна.

Эртний арслан заан 2027 онд төрнө

Бид үнэхээр олон зууны өмнө хувьсан өөрчлөгдөж, устаж үгүй болсон амьтдыг одоо үед буюу огт харь ертөнцөд дахин нутагшуулах ёстой юу? Яг л "Юрийн галавын цэцэрлэгт хүрээлэн" кино шиг. Уг дэлгэцийн бүтээлд дүрсэлсэн ч гэсэн бидэнд ямар нэг зүйлийг эхнээс нь буцаан авчрах технологи хараахан алга (бид эртний зүйлийн геном бүрэн байсан ч)

"Дэлхийн математикийн өдөр"-ийг тэмдэглэн өнгөрүүллээ

"Дэлхийн математикийн өдөр" болон “Пи тооны өдөр”-ийг тохиолдуулан ШУА-ийн Математик, Тоон технологийн хүрээлэнгийн “Нээлттэй хаалганы өдөрлөг”-ийг /гуравдугаар сарын 14/ зохион байгууллаа. Уг өдөрлөгт ШУА -ийн Математик, тоон технологийн хүрээлэнгийн ЭНБД, доктор А.Мөнх-Эрдэнэ “МТТХ-ийн товч танилцуулга”, ШУА-ийн академич Р.Гончигдорж “Пи тооны тухай”, Математикийн салбарын эрхлэгч, академич Р.Энхбат, Симуляци, тооцооллын салбарын эрхлэгч, доктор Б.Батгэрэл “Наполеоны теорем”, Олонлог сургуулийн багш Б.Ганбилэг “Тойрог дээрх харилцан бүхэл зайтай цэгүүдийн тухай”, Монголын математикийн нийгэмлэгийн захирал, доктор Л.Алтангэрэл “Дэлхийн математикчдын холбоо”, МТТХ-ийн төслийн удирдагч, МУИС-ийн доктор С.Батбилэг “МУИС-ийн хэрэглээний математикийн хөтөлбөрийн талаар” тус тус илтгэл хэлэлцүүллээ.

Эртний Скандинавын 300 орчим геномыг судалж, Викингүүдийн удам угсааг илрүүлэхийг оролджээ

Эрдэмтэд оршуулгын газраас малтсан эртний Скандинавчуудын яс, шүд, живсэн байлдааны хөлөг онгоц болон тулаан болсон газруудыг судалснаар Викингүүдийн соёлын тухай урьд өмнө хэзээ ч байгаагүй дүр зургийг бүтээсэн аж. Тодруулбал, судлаачид Скандинавын 2000 жилийн түүхийг хамарсан эртний ДНХ-г дээрх олдворуудаас судалж, мянга гаруй жилийн өмнөх Викингийн эрин үе дэх хүмүүсийг цогцоор нь авч үзжээ. Эдгээр геном нь Викингүүдийн түүх, өвийг ойлгох, судлах шинэ хэрэгсэл болсон байна