БНХАУ-ын нүүрсний хэрэглээ 2022 онд 1% өснө. Боломжоос атгаж чадах уу

Хэдхэн хоногийн өмнө Олон Улсын Эрчим Хүчний агентлаг /ОУЭХА/ “2022 онд дэлхийн нүүрсний хэрэглээ урьд өмнө байгаагүй  өндөр хэмжээнд хүрч, 2024 оныг дуустал энэ хэрэглээгээ  хадгалсаар байх болно”  гэдгийг жилийн тайландаа дурджээ. Нүүрсний хэрэглээ өслөө гэдгийг зөвхөн Хятадаар хязгаарлаж харж бас болохгүй. Санамсаргүй гэмээр нэг хандлага гэвэл Европын холбоо  байгалийн хийг орхихыг хүсч байгаа нь тодорхой боллоо. Тэд гол ханган нийлүүлэгч “Газпром”-гүйгээр хэтийн төлөвлөгөөгөө боловсруулжээ.  Шинжээчид үүнийг зөвхөн ковидын цар тахлын цаг үетэй холбож ийм шийдвэр гаргаагүй, энэ бол цоо шинэ хандлага юм гэж тодотгожээ.  Харин тэр хийн хоосорсон орон зайг хамгийн түрүүнд нүүрс эзлэх  магадлал өндөр юм.

ОУЭХА-ийн мэдээлснээр 2022 онд дэлхий  нийтэд нүүрсний хэрэглээ 1.5 хувиар нэмэгдэнэ гэжээ. Юу байна, нүүрсээр баян Монгол Улсын хувьд энэ бол сайхан мэдээ, бас боломж. Гэхдээ хэрэв ашиглаж чадвал шүү дээ.

Монгол Улс дэлхийн  нүүрсний хамгийн том хэрэглэгчтэй хаяа залган оршдог нь үнэхээр давуу байдал. Харамсалтай нь энэ давуу байдлаа чулуу болгож чамбайрч чадахгүй байна.

Гурван тэрбум шахам хүн амтай энэ хоёр улс нүүрсний эрчим хүчний ирээдүйг тодорхойлох болно гэдгийг судлаачид хэлж байгаа юм. Монголчуудад бас Энэтхэг рүү туршилтаар нүүрс гаргасан удаа бий. Хэр үр дүнтэй, цаашид боломжттой  байсан эсэх нь тодорхойгүй.

Харин манай урд хөрш дэлхийн нүүрсний тэн хагасыг хэрэглэдэг аварга том зах зээл. ОУЭА-ийн тооцоолсноор Хятад улсын эрэлт ирэх гурван жилд жилд 1%-иар өсөхөөр байна.  Дэлхийн нийт хэрэглээний тэн хагасын хэрэглээ нэг хувь өснө гэдэг багахан тоо шиг санагдаж мэдэх ч энэ бол хэдэн зуун сая тоннор хэмжигдэнэ.

Үнэнийг хэлэхэд Монголын нүүрсний зах зээлд үүлэн чөлөөний нар гийгээстэй байгаа.  БНХАУ-ын хувьд  улс төрийн маргаанаас шалтгаалан  Австралиас нүүрс импортлохоо больсон.  Энэ орон зайг одоогоор ОХУ-ын нүүрс эзэлж байх шиг байна.

Түүнчлэн Хятадын гол ханган нийлүүлэгчийн нэг Индонези дотоодын хэрэглээгээ хангахын тулд энэ нэгдүгээр сард нүүрсний экспортоо зогсоогоод байна. Ингэснээр БНХАУ-аас гадна  Энэтхэг, Япон, Өмнөд Солонгос зэрэг улсад тасалдал үүсэх эрсдэл бий болов. Япон улс нүүрсний экспортоо зогсоохгүй байхыг дахин дахин уламжилж байна. Баялагтай улс ингэж цагийн нь тааруулж байгаад хар алтныхаа үнэ цэнэ, эрэлтийг өргөж байна.

Голсон юм голд орно гэдэг шиг Монголын нүүрс  экспортын орон зайгаа эзлэх боломж уг нь ирж байна.  Экспортын тасалдлын гол шалтгаан нь халдвар хамгааллын дэглэм сул, жолооч нараас нь корона илэрдэг, урд хил дээрх зохион байгуулалтгүй, дарга нар, нэр нөлөө бүхий хүмүүсийн дураараа дургих байдал газар авсантай холбоотой.

Яг үнэнийг хэлэхэд Засгийн газар энэ мэт асуудлаа зохицуулж чадахгүй, өдий хүртэл экспортын урсгалаа хаалгачихаад арчаагүй царайлж суугаа нь энэ. Гашуунсухайтын ганц боомтоо чангахан шиг гараар барьж, төр төмөр нүүрээ харуулах юман дээрээ харуулаад эзэнтэй, эрх зүйт хуультай улс шиг зангараг гаргаж чадсан бол ийм байдалд хүрэхгүй байлаа.

Жирийн үед тус боомтоор өдөрт нүүрс тээврийн 1300 машин гардаг байсан бол оны эхний долоо хоногт өдөрт дээд тал нь 100 орчим гарч 92 мянган тн нүүрс экспортолжээ.  

2022 онд Монгол улс 36.5 сая тн нүүрс экспортлох том амбицтай.  Гэтэл он гарсаар байдал нэг иймэрхүү л байна. Энэ янзаараа бол өнгөрсөн жилийн үлгэрээ дахин давтаж мэдэхээр байна. Тодруулбал, 2021 онд 27 сая тн шахам нүүрс экспортлох төлөвлөгөөтэй байсан ч 15.7 сая тн-оос хэтрээгүй юм.  

Б.Тулга