Б.Энхнаран: Анх “Чио Чио Сан” дуурийг үзээд уйлж байсан

П.АМГАЛАНБАЯР

Америкийн тэнгисийн цэргийн флотын дэслэгч, дорнын үзэсгэлэнт бүсгүйн гунигт хайрын тухай өгүүлэх Италийн нэрт хөгжмийн зохиолч Ж.Пуччинийн “Чио Чио Сан” дуурь Монголын тайзнаа дахин эгшиглэлээ. Энэ удаа “Чио Чио Сан”-аар үзэгчидтэйгээ уулзсан УДБЭТ-ын гоцлол дуучин, Соёлын тэргүүний ажилтан Б.Энхнарантай ярилцлаа.

-Төрийн соёрхолт, Ардын жүжигчин Х.Уртнасан багшийн найруулгаар үзэгчдэд хүрлээ. Багшийнхаа найруулсан “Чио Чио Сан”-д дуулах мэдрэмж сайхан байсан болов уу?

-2016 онд Монголд Италийн удирдаач ирж ажиллаж байсан юм. Тухайн үед “Чио Чио Сан”-д дуулах арай болоогүй байна гээд тайзнаа гарч чадаагүй. Харин дараа жил нь би анх “Чио Чио Сан” дүрээр үзэгчидтэйгээ уулзаж байлаа. Тэр үед  өөрийнхөө сонсох дуртай, үлгэр дууриал авдаг мастеруудын дуулж байгаа бичлэгийг үзээд уйлж байсан. Яаж энэ дүрийг гаргана гэж айх, догдлох мэдрэмж зэрэгцэж байсан. Тэр үед Х.Уртнасан багш маань энэ дүрийг бүтээж байсан үе.  Багш маань “Заавал энэ дуурьд дуулна шүү гэж тулгаагүй ч гэсэн харц нь энийг дуулах юм бол сая нэг өөрийгөө дуучин болж байна гэж ойлгох хэмжээнд очно. Зөвхөн ойлгоно. Түүнээс биш төгс бүтээл бүтээх болоогүй. Харин чадахын төлөө тэмүүлж, чармайж, бүх хүчээ дайчлах ёстой. Энэ бол дуурийн дуучин болсон хүний зорилго юм. Дэлхийд алдартай топ дууриудын нэгийг дуулна гэдэг өөрийнхөө хэмжээнд нэг оргилыг бий болгож байна гэсэн үг. Үүнийг цааш нь хөгжүүлж, ард түмэнд соёл, урлагийг түгээж амьдраарай” гэж зааж сургаж байсан юм. Багш маань аливаа зүйлийг чин сэтгэлээсээ, тултал хийдэг, гайхалтай “Чио Чио Сан”. Энэ чадвараа надаас шаарддаг. Хийвэл хийсэн шиг хий гэдэг зарчимтай. Тиймээс багшийнхаа зөвлөгөөг биелүүлэхийн тулд хичээж явна. Анх “Чио Чио Сан” дуурийн дүрээр тайзнаа гарахад сапрон хоолойтой эмэгтэй дуучдын хамгийн оргилд нь байдаг дүрийг бүтээсэнд баяр хүргэе гэж хүмүүс урам өгч байсан.

-Гурван үзэгдэлт дуурьт гол дүр нь илүү дуулалттай байдаг. Энэ нь дуучнаас их ур чадвар шаарддаг байх?

-“Чио Чио Сан” дуурь бол тайзан дээр өөрийгөө удирдах чадварыг их шаарддаг.  Гол дүрийн дуулалт их гэдгээрээ онцлог. Тиймээс тайзан дээр хэт жүжиглэлтдээ  автаж, орчноос тасарч болохгүй. Тухайн үед өөрийгөө мэдэрч, тэр мэдрэмжийг энгийн үеэс хэдэн мянга дахин гаргаж байж гол дүрийг авч явдаг. Хоолойгоо аль хэсэг дээр гамнах, энэ хэсэг дээр портнероо дуулуулна гэхчилэн мэдрэмжээ хөглөх ёстой. “Чио Чио Сан” дуурийн хөгжим нь их тансаг. Тэр хэрээрээ дуучнаас их ур чадвар ур ухаан,  хоолойн цар хүрээ,  мэргэжлийн төгс бүтээл хийх, илүү их ажиллагааа шаарддаг. Би кимоногоо өмсөх мөчөөс л өөрийгөө далайн эрэг дээр амьдарч байгаа япоп эмэгтэйгээр төсөөлж, нүдний харц, алхаа гишгээ, ахуй, сэтгэлгээг бодож өөртөө суулгаж, дүрээрээ тайзан дээр амьдардаг. Дуулахын өмнө нотоо нээх, тайзан дээр гарах мэдрэмж бүхэн шинэ. Дуурь бол дуусашгүй дундрашгүй урлаг. Алхам тутамдаа суралцахыг шаарддаг. Олон гайхалтай “Чио Чио Сан” бий. Гэхдээ бүгдийнх нь дотоод мэдрэмж, гаргаж байгаа дүр өөр. Утга санаа нэг байгаа ч үзэгчдэд хүрч буй дүр, мэдрэмж нь шинэ байдаг. Тиймээс сонгодог урлагийг дуусашгүй, дундрашгүй шинэ мэдрэмжтэй, амьд агуу урлаг гэдгийг үүгээр амьсгалж,  амьдарч яваа уран бүтээлчийн  хувьд боддог.

-Энэ дуурийн аль үзэгдэл таныг хамгийн их догдлуулдаг вэ?

 -Нэгдүгээр үзэгдлийн төгсгөлд хайр сэтгэлээ ойлголцож бие биедээ дурлаж байгаа хэсэг. Хоёрдугаар үзэгдлийн дунд хэсэгт хүүхэдтэй болоод Америкийн Элчин сайдад хэлж байгаа  мөч. Төгсгөлийн хэсэгт үхэхээс өмнө хүүхдэдээ “Ээж нь үнэнч сэтгэлдээ тууштай байсан гэдгийг  дурсаж яваарай. Ээж нь хүүхдийнхээ төлөө үхэж байна” гэсэн утгатай хэсэг гардаг. Ази эмэгтэйн тууштай, үнэнч зан чанар миний сэтгэлийг догдлуулдаг. Пинкертонд Соёлын тэргүүний ажилтан Б.Гомбо-Очир, миний зовлон жаргал бүх зүйлийг хуваалцдаг найз Сузукид гоцлол дуучин Ж.Энхмаа тоглосон. Харин Америкийн Элчин сайдын консул Шарплесын дүрээр Соёлын тэргүүний ажилтан Б.Монголхүү анх удаа тайзнаа гарлаа. Мөн туслах дүрүүдэд олон дуучин шинээр үзэгчидтэйгээ уулзлаа. Тайзан дээр хэдхэн хүн дуулж байгаа юм шиг харагддаг ч үүний цаана олон хүний хүч хөдөлмөр, сэтгэл бий. Бид тайзан дээр нэгэн цогц, нэг нэгнээ мэдэрч байж бүтээл амилж үзэгчдэд хүрдэг. Дуурийн дуучинд олон зүйлийг зааж сургадаг, мэргэжлийн багштай дүйцэхүйц хүн бол төгөлдөр хуурч байдаг.

-Дэлхий дахинаа тогтвортой тоглогддог дууриудын зургадугаарт “Чио Чио Сан” бичигддэг. Бусад улсын хувьд найруулга, тавилт хэр ялгаатай байдаг вэ?

-УДБЭТ тухайн үеийн ахуй, хувцас, амьдралын хэв маягийг хуучнаар нь үзүүлдэг. Үүнийг олзуурхаж хүлээж авдаг. Одоо техник технологи хөгжөөд үүнийг дагаад хүмүүсийн тархи сэтгэхүй ч өөрчлөгдөж байна. Хүний амьдралын амьд харилцаа, нэг нэгнээ хүндлэн хайрлах сэтгэл, аливаа зүйлийг сэтгэлээсээ хийх зан чанар устаж байгаа. Тиймээс “Чио Чио Сан” дуурийн утга агуулга хүний мөн чанарыг өгүүлж байгаа нь нийгэмд түгээж буй нэг өгөгдөл юм. Энэ дуурийг хуучин тавилтаар нь хүмүүст хүргэж байгаа нь цаг хугацаа өнгөрөх тусам үнэтэй болж байна. Сүүлийн үед барууны том театрууд орчин үеийн хувцастай, хүүхэд нь хүүхэлдэйгээр харуулж буй “Чио Чио Сан” бий.