Үндсэн хуулийн Цэц Үндсэн хуулийг “шүүх” эрхтэй юу

2019 онд Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах ажлыг зохион байгуулах үед Ажлын хэсгээс явуулсан судалгаанд хамрагдсан иргэдийн

- 51,7 хувиас дээш хувь нь Давхар дээлтэй Засгийн газрыг дэмжихгүй,

- 20 хувь нь Ерөнхий чиг үүргийн яамдын сайдууд л УИХ-ын гишүүн байх нь зөв,

- 16,8 хувь нь Зөвхөн Ерөнхий сайд л УИХ-ын гишүүн байх нь зөв,

- 3,9 хувь нь тухайн үеийн зохицуулалт зөв гэсэн санал өгч байсан байна.

Гэтэл ердөө гурван жилийн дараа энэ өөрчлөлтийг үгүйсгэж,  Үндсэн хуулийн Цэцийн Их суудлын хуралдаанаар,  “Монгол Улсын Их Хурлаас 2019 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдөр баталсан Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөөр өөрчлөн найруулсан Үндсэн хуулийн Гучин есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн “… Ерөнхий сайд болон Засгийн газрын дөрвөөс илүүгүй гишүүн Улсын Их Хурлын гишүүний албан тушаалыг хавсарч болно.” гэсэн заалт нь Үндсэн хуулийн суурь үзэл баримтлалд харшилж, Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Удиртгал, Нэгдүгээр зүйлийн 2, Хорин есдүгээр зүйлийн 1, Далдугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт нийцээгүй байх тул хүчингүй болгож, 02 дугаар тогтоол гаргасан.” гэсэн шийдвэр гаргав. Цэцийн шийдвэртэй холбогдуулж, хуульчид сошиал орчинд ямар байр суурь илэрхийлснийг сонирхоё. 

Үндсэн хуулийн цэц шийдвэрээ хуульд нийцүүлж гаргах чадамжгүй болсон байна!

УИХ-ын дэд дарга Т.Аюурсайхан:

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Гучин есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн "... Ерөнхий сайд болон Засгийн газрын дөрвөөс илүүгүй гишүүн Улсын Их Хурлын гишүүний албан тушаалыг хавсарч болно." гэсэн заалтыг Үндсэн хууль зөрчсөн гэж үзэж Цэц эрх мэдлээ хэтрүүлж хууль бусаар хүчингүй болгож.

Аливаа асуудлыг шийдэж болно, гагцхүү хуульд захирагдаж, хуулийн үндэслэл бүхий шийдэх ёстой юм. Зүй нь дээрх заалт Үндсэн хуулийн холбогдох зарим заалттай зөрчилдөж байгаа гэж Цэц үзэж, Үндсэн хуулийн Жаран наймдугаар зүйлийн нэгд заасан бүрэн эрхийнхээ дагуу Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах саналаа УИХ-д өргөн мэдүүлэх байж.

Үндсэн хуулийн зүйл заалтыг ямар ч субъект хүчингүй болгох хуульд заасан эрх байхгүй, харин нэмэлт өөрчлөлт оруулах бүрэн эрх гагцхүү УИХ-д хуулиар олгогдсон юм. УИХ-ын бүрэн эрхэд ноцтой халдаж, хууль дээдлэх зарчмыг үгүйсгэж, эрх зүйт төрийг ганхуулж, улмаар улсынхаа тусгаар тогтнол, үндэснийхээ аюулгүй байдалд ноцтой эрсдэл учруулсан энэ үйлдэлд туйлын нухацтай хандаж, таслан зогсоож, эмхэлж цэгцлэх шаардлага тулгарав. 

 

Үүнээс илүү тэнэглэл энэ дэлхийн хаана ч байхгүй

Хуульч Б.Батмөнх:

Үндсэн хууль нь Үндсэн хуулиа зөрчсөн тул Үндсэн хуулийн цэц Үндсэн хуулийг өөрчлөв. Үүнээс илүү тэнэглэл энэ дэлхийн хаана ч алга. Хууль батлах, өөрчлөх эрх зөвхөн УИХ-д бий. Гомбожавын Занданшатар гуай, парламентын ажлыг чинь ҮХЦ булаагаад авчлаа шүү дээ. Та Үндсэн хуулийн 20-р зүйлийг уншина уу.

2019 онд хийсэн Үндсэн хуулийн өөрчлөлт Үндсэн хууль зөрчсөн гэдгийг яагаад 3 жилийн дараа гэнэт гаргаж ирэв? 2019 онд Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах үед цэцийн энэ 9 гишүүн хаана, юу хийж явав? Нэг этгээд нь Korean Air-н онгоцны үйлчлэгчийн ө***г базаад явж байсныг санаж байна. Цэцийн гишүүдийг томилох санал оруулсан байгууллагууд Khurelsukh Ukhnaa нь эднийгээ татаж аваач? Гомбожавын Занданшатар УИХ ажлаа хийгээч? Сөрөг хүчин Saldan Odontuya байна уу? Үндсэн хуулийн өөрчлөлт бол өөрөө Үндсэн хууль юм. Үндсэн хуулийг өөрчлөх эрх эдэнд байхгүй. Үндсэн хуулиас үг, үсэг авч хаях эрх эдэнд байхгүй

 

Цэц Үндсэн хуульд бусад хууль нийцсэн эсэхийг хянах эрх хэмжээ чиг үүрэгтэй

“Онч нүүдэл” ХНН-ын хуульч Ү. Эрдэнэ-Очир:

Цэц Үндсэн хуулийн цэцэд маргаан хянан шийдвэрлэх хуулиа зөрчөөд удаж байгаа ш дээ. Хуулиар олгоогүй эрхийг өөртөө олгосон “Маргаан хянан шийдвэрлэх дэг” нэртэй журам боловч үнэндээ Маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хуулийг 2006.02.28-ны өдөр батлаад өөрсдөө 16 жил мөрдөж байсан. 2022 оны 4 дүгээр сард Цэцийг шүүхэд өгсний дараа 2022.05.02-ны Цэцийн даргын тушаалаар тус журмаа хүчингүй болгож нэхэмжлэлийн шаардлагыг биелүүлсэн байдаг юм.

Давхар дээлний асуудал дээр дан давхар дээлний асуудал нь чухал биш харин Үндсэн хуульд бусад хууль нийцсэн эсэхийг хянах эрх хэмжээ чиг үүрэгтэй цэц Үндсэн хуулиа хянаад хүчингүй болгочихож байгаад хамгийн ноцтой асуудал байгаа юм. Өөрсдийнхөө дээр хөх тэнгэр л байдаг гэж ярьдаг цэц үнэндээ л Үндсэн хуулийнхаа дээр гарч жинхэнээсээ хөх тэнгэр(эсвэл нам)-аас өөр зүйлгүй боллоо доо.

 

 Үндсэн хууль нь Үндсэн хуулиа зөрчсөн гэж тогтоох нь хүн төрөлхтөний шившиг

 Их Засаг Их Сургуулийн багш Н.Нацагдорж:

 Үндсэн хуулийн заалт нь Үндсэн хуулиа зөрчсөн болохыг Үндсэн хуулийн цэц тогтоох нь "арай ч дээ" явдал л даа.

Үлгэрлэвэл миний баруун гар маань миний нүүр руу хүчтэй цохиж, гэмтэл учруулсан болохыг миний тархи хөдөлбөргүй тогтоолоо хэмээн уншигдаж байна.

Цаашилбал тархины шийдвэрийг үндэслэн баруун гарт маань шийтгэл ногдуулахаар болж байна. Энэ нь хамгийн эмгэнэл шүү дээ.

Өөрөөр хэлбэл "өөрөө өөрийгөө зодож гэмтээснийг өөрөө тогтоодог" эрүүл бус үзэгдэл хүн төрөлхтөнд байдаггүй тул Үндсэн хууль нь Үндсэн хуулиа зөрчсөн гэж тогтоох нь хүн төрөлхтөний шившиг.

 

Практикт үүсгэх үр дагаврыг одоо дүгнэх боломжгүй. Бага л завхрал дагуулаасай

 МУИС-ийн Хууль зvйн сургуулийн багш, хуульч  Т.Мөнх-Эрдэнэ

 Үндсэн хуулийн цэцээс 2022.08.15-ны өдөр гаргасан 02 дугаар тогтоолыг судлаачийн байр сууриас нэлээн судаллаа. Үндэслэл хэсэг нь 8 заалттай байна. Шийдвэрлэсэн асуудлын ач холбогдол, багтаамжтай нь харьцуулахад дэндүү гэхэд дэндүү жижиг шийдвэр болжээ.

Анхаарал татсан хэд хэдэн асуудал байгаагаас энэ удаад 2 асуудлыг товч авч үзье.

1. Үндэслэл хэсгийн 3-т “… Уг үзэл санаа нь орчин үеийн Үндсэн хуулийн эрх зүйн Үндсэн бүтцийн онолын хүрээнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн нийтлэг чиг хандлага болно …” гэжээ.

Эндээс үзэхэд Цэц “Basic Structure Doctrine“ буюу “Үндсэн бүтцийн номлол”-ыг хэрэглэжээ. Гэвч энэхүү номлол нь англи-америкийн эрх зүйн бүлд, бүр тодруулбал Энэтхэгт хөгжүүлсэн онол юм. Энэтхэгийн Дээд шүүх 1970-аад оны эхэн үеэс хөгжүүлсэн түүхтэй. Хожим нь Бангладеш, Белиз, Малайз, Пакистан, Сингапур, Уганда гэх зэрэг орнуудын Дээд шүүх нутагшуулан авч хөгжүүлсэн. Дандаа англи-америкийн эрх зүйн бүлд хамаарах орнууд байгаа биз ээ.

За яахав, манай Цэц энэхүү номлолын үзэл санааг хэрэглэж болно гэж үзлээ гэхэд хамгийн гол нэг зүйл нь ямар үндэслэлээр, ямар шалгуураар уг маргаанд энэхүү онолыг татан авч хэрэглэх ёстой гэж үзсэн үндэслэлээ тайлбарлах ёстой юм. Тэр үндэслэл байсангүй. Тиймээс итгэл үнэмшил төрүүлсэнгүй.

2. “Basic Structure Doctrine“-ын үндсэн агуулга нь тухайн улсын (тухайлбал Энэтхэгийн) Үндсэн хуулийн “Basic Features“ буюу “Үндсэн шинж чанарууд”-ыг илтгэн харуулсан заалт, институтуудыг парламентаас өөрчилж болохгүй гэж номлодог. Энэ агуулгаараа эх газрын эрх зүйн бүлд хөгжүүлсэн “Мөнхийн байх заалт”-ын (германаар Ewigkeitsklausel гэдэг) онолтой харьцангуй төстэй гэж хэлж болно.

Манай улсын хувьд 2010 онд агуу Б.Чимид багш тэргүүтэй Монголын үндсэн хуулийн эрх зүйн тэргүүлэх эрдэмтдийн гардан боловсруулсан “Монгол Улсын Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах журмын тухай хууль”-д Basic Structure Doctrine гэхээс илүүтэйгээр “Мөнхийн байх заалтын онол”-ын үзэл санааг түлхүү барьсан болов уу гэж хардаг. Тэгж үзэх хэд хэдэн үндэслэл бий.

Тэгэхдээ дээрх 2 онолын аль ч байсан гэлээ Цэцийн дүгнэсэн Үндсэн хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн зохицуулалт нь Үндсэн хуулийн үндсэн бүтэц, үзэл санаа, эсхүл өөрчилж үл болох мөнхийн заалттай хэрхэн холбогдож байгаа, тэдгээрийг хэрхэн яаж зөрчиж байгаа эсэх нь үнэндээ Цэцийн тогтоолоос огт харагдахгүй байна. Өөрөөр хэлбэл, дээрх онолыг хэрэглэх хүрээний асуудалтай маргаан байсан уу гэдэг нь тодорсонгүй.

Тиймээс Цэцийн 2022.08.15-ны өдрийн 02 дугаар тогтоол онолын асар маргаантай кэйс болж үлдэж байна даа. Практикт үүсгэх үр дагаврыг одоо дүгнэх боломжгүй. Бага л завхрал дагуулаасай билээ. Харамсалтай л байна.