Өөдрөг “пиар”-аар халхавчлаад валютын ханшаа нисгэж, нөөцөө шавхлаа

Валютын ханш оны эхнээс 16 хувиар өсч, Монголбанкны зарласан ханш 2350 болсон бол нөөц нь 38,2 хувиар буурч, 4.1 тэрбум ам.доллараас 2.69 тэрбум ам.долларт хүрчээ.

Үндсэндээ Монголбанк болоод Засгийн газрын ажлын бодит үр дүнг энэ хоёр тоо товч бөгөөд тодорхой илэрхийлж байна гэхэд хилсдэхгүй. Хуулиар Монголбанк нь гадаад валюттай харьцах төгрөгийн ханшны бодлогыг тодорхойлж, хэрэгжүүлдэг. Үндсэн зорилт нь төгрөгийн тогтвортой байдлыг хангах. Харин Засгийн газар гадаад валютын эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх төлбөрийн тэнцлийг сайжруулах арга хэмжээ авах. Өөрөөр хэлбэл, гадаад валютын нөөцийг нэмэгдүүлэх бас тогтвортой хадгалах үүрэгтэй. Гэтэл өнөөдөр бид халаасандаа мөнгөгүй, олсон хэдэн төгрөг нь цаас төдий учраас гар дээр ирлээ, маргааш үгүй боллоо гэгчээр өдөр хоногийг аргацааж байна. Инфляц өссөн, төгрөг суларсан, ам.долларын хомсдол үүссэн, эдийн засаг агшчихсан ч манай Ерөнхий сайд өөдрөг “пиар”-аар өөрийгөө өвч бүрчихээд л гадуур, дотуур гүйгээд байгаа. Харин Монголбанкны ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэнгийн хувьд бүлх залгисан мэт нүдээ бүлтэлзүүлж, үсээ сэгсрээд л яваа.

Төгрөгөө түших нь Монголбанкны үүрэг

Монголбанкны эдийн засагчдын судалгаанаас харвал сүүлийн таван жилийн дундаж үзүүлэлтээр банкны салбарын валют арилжааны нийт эргэлтийн 4 хувь нь бэлэн арилжаа буюу Найман шарга хавиар, 96 хувь нь бэлэн бус буюу банк, банк бус санхүүгийн байгууллагаар дамждаг. Нийт арилжааны 69 хувийг 3 том банк гүйцэтгэдэг аж. Харин Монголбанкны зарласан ханшаас арилжааны банкууд 100-200 төгрөгөөр өндөр ханш хэлдэг.  Гар дээрх буюу өнөөх 5 хувийг эргэлдүүлдэг ченжүүд арилжааны банкнаас бага үнээр худалдаж, арай өндөр үнээр авахыг санал болгодог.  Иргэд, аж ахуйн нэгжүүд яг үнэндээ арилжааны хэдэн банкиндаа ам.долларын ханшаар  хөөрхөн “идүүлсээр” өнөөдрийг хүрсэн.  Дээрээс нь валютын ханшийн зөрүүнээс үүдэж, өнгөрсөн жилүүдэд аж ахуйн нэгжүүдийн амссан хохирлыг олсон ашгаар нөхөх ямар ч боломжгүй гэвэл хилсдүүлсэн болохгүй. Хөгжлийн банк тойрсон чанаргүй зээлийн асуудал ч валютын ханшаас ихээхэн шалтгаалсан гэдгийг та ч мэднэ, би ч мэднэ.

Монголбанкны хувьд төгрөгийн тогтвортой байдлыг хангах хуулиар хүлээсэн үүргээ биелүүлэхийн тулд мөнгөний бодлогын хүүг аажим аажмаар  өсгөх төдийгөөр аргалсаар байгаа. Арга ч үгүй, Монголбанкны зүгээс авч хэрэгжүүлж чадах хамгийн боломжит арга нь энэ. Өнгөрсөн оны 11 дүгээр сард инфляц 10 хувьд хүрэхэд Монголбанк бодлогын хүүг 6 хувьд барьж, нөөцийг 3 хувиар нэмэгдүүлэх шийдвэр гаргаж байсан бол өнөөдөр бодлогын хүү 10 хувьд хүрсэн. Бодлогын хүү нэмэгдэх тусам зах зээлд эргэлдэх мөнгөний хэмжээ хумигддаг. Тэр хэмжээгээр бизнес ч агшдаг. Банкууд ч зээл олголтоо хумиж эхэлдэг. Энэ жилийн хувьд "уламжлал" давтагдаж л байна. Засгийн газар валютын ханш гэхээр Монголбанк руу хуруу зангадаг.  Харин Монголбанкны зүгээс арьсаа хамгаалах гэсэндээ "зээл олголт хэвийн байгаа" гэх үг өмнөө барьдаг. Гэтэл иргэд ипотекийн зээлд хамрагдах гэж хэдэн жилээр дугаарлаж, гарт ирэх мөнгөний хэмжээ буураагүй ч, өдөр бүр өсөх өргөн хэрэглээний барааны үнэд дарлуулсаар, ядуу нь үгээгүй ядуу рүү, эрсдэлтэй нь ядуу рүү  аажмаар гулгасаар байна.

Валют олж ирэх нь Засгийн газрын үүрэг

Ирэх саруудад зах зээл тэлэх найдвар тунчиг бага. Монголбанкны мөнгөний хороо хуралдах тов энэ сарын 15-23-нд зарлагдсан. Магадгүй ахиад бодлогын хүү нэмэгдэх ч эрсдэлтэй. Учир нь сүүлийн өдрүүдэд валютын ханш цойлсоор байна. Арилжааны банкууд иргэнд өдөрт 1 сая төгрөгтэй тэнцэх, байгууллагад 5 сая төгрөгтэй тэнцэх ам.доллар зарна хэмээн хязгаар тогтоож эхэлсэн. Гэтэл өнөөдөр 1 сая төгрөгтэй тэнцэх 300 ам.доллараар юу авах вэ. Нэг гар утасны мөнгө шилжүүлэх гэж 3-5 хоног болно оо гэсэн үг. Бас аж ахуйн нэгжүүд маань өдөрт 1500 ам.доллараар юу авах билээ.

Өнөөх хувийн хэвшлээ дэмжээд байгаа төр маань бодит байдал дээр 1500 ам.доллар бариулчихаад “за бараагаа аваад ир” хэмээн босго давуулаад өшиглөж байна гэсэн үг. Хэдэн аж ахуйн нэгж нь хил гаалийн хязгаарлалтаас ч гарч амжилгүй, валютын хязгаарлалтад оров.

Гэхдээ Засгийн газрынхаа  “Шинэ сэргэлтийн бодлого” гэх хэтийдсэн пиарыг харвал Монгол Улс мөнгөтэй бас мөнгөтэй хүмүүстэй “найзлаад” ч байгаа юм шиг сэтгэгдэл төрнө.  Харамсалтай нь, статистик мэдээнээс Монгол Улсын өр өнгөрсөн жилийн мөн үеэс 271 сая ам.доллараар, Засгийн газрын нийт өр 1,4 их наяд төгрөгөөр өссөн гэдгийг харж болно. Уг нь гадаад худалдааны тэнцэл энэ онд 2.2 тэрбум ам.долларын ашигтай гарсан боловч, ам.долларын нөөц 40 хувиар буурсан эсрэг үр дүнтэй байгаа юм. Энэ оны эхний найман сарын байдлаар Монгол Улс 5,6 тэрбум ам.долларын импорт хийсэн гэхээр сард 700 сая орчим ам. долларын гүйлгээ хийдэг болж таарна. Ингээд тооцвол гурван сарын л валютын нөөцтэй болж. Олон улсын стандартаар валютын нөөц гурван сараас доошгүй импортын хэрэгцээг хангахаар тогтоосон байдаг. Харин бид яг ирмэг дээр очоод зогсчихоод байж байна.  Эдийн засаг үнэхээр чичиргээ тусчихаад байна. Гэтэл удахгүй эхлэх УИХ-ын намрын ээлжит чуулганаар гишүүд сонгуулийн өмнөх жилийн төсөв батлах гээд гишүүд "манайд, манайд" хэмээн ам уралдах нь тодорхой.  Намын нөхдийнхөө хязгааргүй хэрэгцээг хангах даалгавар Монгол Улсын Ерөнхий сайд, МАН-ын дарга Л.Оюун-Эрдэнийг хүлээж байна...