Ж.Дэлгэрсайхан: Ирэх оны төсөв хавтас нь гоё, зохиол нь муу номтой л адилхан болсон

Монгол улсын 2023 оны төсвийн төсөл УИХ-д өргөн баригдсантай холбогдуулан Эдийн засагч Ж.Дэлгэрсайхантай ярилцлаа.

-Ирэх оны төсөв намрын чуулганд өргөн баригдлаа. 2023 оны төсвийг засгийн газрын зүгээс илүү зардлуудаа танасан боломжийн төсвийн төсөл гэж яриад байна. Гэтэл зарим улс төрчид хэмнэлтийн бодлогоосоо гажиж байна гэж шүүмжилж байна. Та ирэх оны төсвийн төслийг хэр сайн болсон гэж үзэж байна вэ?

Ерөнхийдөө төсвийн хувьд дэвшлүүд бий. Сөрөг талууд ч олон ажиглагдав. Шинэ сэргэлтийн бодлогыг дэмжих арга хэмжээнүүдийг нэлээд суулгасан гэж үзэж байна. Хоёрдугаарт орлого нэмэгдүүлэх, эдийн засгийг тэлэх бодлогын чиг баримжаатай үйлдлүүд байна лээ. Мөн тоон үзүүлэлтүүдийн хувьд бас ахиц дэвшил бий. Төсөв алдагдал нь бага зэрэг буурсан. 2,8 хувь.

Гэхдээ сөрөг зүйлс цөөнгүй байна. Өнөөдөр Монгол улс өөрөө эдийн засгийн хямралын нөхцөл байдалд байна. Иргэд маань амьжиргаа нь доройтож байна. Хадгаламжийн түвшин буурч байна. Иргэдийн бодит орлого буурч байгаа энэ үед төсвийг тэлэх шаардлага юу байсан бэ гэдэг нэгдүгээр асуудал байна.

МУ-ын төсвийн бүтэц нь ерөнхийдөө өрийн төлбөр, халамжийн зардал, тэтгэвэр тэтгэмжийн зардал, хөрөнгө оруулалтын зардал гэсэн нэг ийм л зүйлүүдрүү хуваарилагдаад байна ш дээ. Тэгэхээр бүтцийн хувьд анхаарах ёстой. Хоёрдугаарт орлого, зарлага яагаад 20-с дээш хувиар тэлээд байгаа вэ гэдэг төсвийг тэлэх нь өнөөдрийн нөхцөлд тохиромжтой зүйл биш гэж хувьдаа харж байна.

Учир нь төсвөө тэлснээр мөнгөний бодлогын орон зай хумигдана. Дээрээс нь бидний ярьж байгаа инфляци, валютын ханш дээр төсвийн зарцуулалттай холбоотой дарамт ирж болзошгүй. Мэдээж төр хамгийн том хэрэглэгч гэж ярьдаг. Төсөв бол монгол улсын хамгийн том мөнгөн зарцуулалт. Тэр утгаараа төсвөөр дамжиж сөрөг нөхцөл байдлыг илүү их өдөөж өгч болзошгүй. Тиймээс илүү их хумьсан, хаасан төсөв байх ёстой гэж үзэж байна.

-Ирэх оны төсөвт халамжийн хэмжээг нэлээдгүй нэмэгдүүлж оруулж ирсэн байна. Эндээс үзвэл засгийн газрын хэмнэлтийн горим алдагдаж, хавтгайрсан халамж улам нэмэгдэж байна гэж үзэж болох уу?

МУ-ын 2023 оны төсвийн баримт бичигт тэтгэвэр тэтгэмж, халамжийн зардлууд тодорхой хэмжээнд өссөн байна лээ. Нийтдээ 4 их наяд гаруй төгрөгийн зардал байна. Энэ нь өөрөө төсвийн зардлын 20 гаруй хувьтай тэнцэх хэмжээний зардал байгаа юм. Энэ тийм тохиромжтой тоо мөн үү гэвэл биш. Ялангуяа халамж, тэтгэмжийн зардал өндөр байх ёсгүй бөгөөд бид үүнийг бууруулах чиглэлд л ажиллах ёстой.

Гэтэл аль аль нь хэдэн зуун тэрбумаар нэмэгдсэн. Халамжийн сангийн хэмжээ ч гэсэн 500 гаруй тэрбум болоод 110 гаруй тэрбумаар нэмэгдсэн. Тийм учраас цаашид бууруулах л ёстой. Гол нь 2022 ондоо энийг тодорхой хэмжээнд өөрчлөх шаардлага байсан уу гэвэл байсан. Үүнд хийгдсэн ганц өөрчлөлт нь хүүхдийн мөнгийг 91 хувь болгож бууруулсан л байна шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл халамжийг харьцангуй хязгаарлах, зорилтот бүлэг рүүгээ шилжүүлэх тийм томоохон өөрчлөлт хийгдээгүй нь энэ төсвийн нэг анхаарал татсан хэсэг боллоо.

-Өнгөрсөн хавар батлагдсан төсвийн хүрээний мэдэгдлээс орлого зарлага нь нэмэгдсэн асуудал бий. Тухайлбал төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлогыг 1,6 их наяд, зарлагыг 1,2 их наяд төгрөгөөр илүү тооцсон нь хэмнэлтийн горимийг баримтлаагүй байна гэж үзэх шалтгаан болж байна. Төсвийн хүрээний мэдэгдлээсээ зөрж байгаа байдлыг та хэрхэн дүгнэж байна вэ?

Төсвийн хүрээний мэдэгдэл гэдэг төсвийн нэг гол баримт бичиг. Тухайн оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл өмнөх онуудтай нийлээд 4-5 удаа хэлэлцэгддэг. Тэр үедээ байнга өөрчлөгдөж ирдэг. Ингэж байнга өөрчлөгдөнө гэдэг сайн зүйл биш. Төсвийн хүрээний мэдэгдэл өөрчлөгдөж байгаа байдалд би эсрэг байр суурьтай байдаг.

Төсвийн хүрээний мэдэгдэл буюу Монгол улсын дунд хугацааны төсвийн төсөөлөл гэж бид ярьдаг. Гурван жилээр хийдэг. Энэ зүйл нь нэгдүгээрт төсвийн тусгай шаардлагуудыг, төсвийн тогтвортой байдлын хуульд нийцүүлсэн байдлаар хэрэгжүүлснийг харуулдаг. Макро эдийн засгийн болон төсвийн орлого зарлагын гурван жилийн төсөөлөл байдаг.

Тэгэхээр энэ зүйлийг өөрчилж байгаа нөхцөл байдал нь өөрөө тийм сайн зүйл биш. Учир нь төсвийн тогтвортой байдал алдагдана. Дунд хугацааны төсөөлөл эвдэгдэнэ. Ингэснээрээ бид төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн дагуу төсвөөр дамжиж төсвийн бодлогоор дамжиж эдийн засгийг тогтворуулах, өрийн дарамтыг багасгах гэсэн ойлголтынхоо эсрэг зогсож байна гэсэн үг.

-МУ-ын валютын нөөц хомсдлоо. Үүнтэй холбоотойгоор банкууд доллар гаргахаа больлоо. Зээл зогсч байна гэх ийм асуудлууд үүсч байна. Үүнтэй холбоотойгоор гадны банкийг оруулж ир гэдэг зүйлийг хүмүүс ярих болж. Таны байр суурь?

Гандны банкийг оруулж ирэх ёстой юу гэдэг асуудал олон жил яригдаж байна. Үүнд тодорхой судалгааны үр дүнд гадны банкийг оруулж ирэх нь МУ-ын хувьд санхүүгийн хараат байдлаа алдах эрсдэлтэй гэсэн дүгнэлт гарсан байдаг. Би үүнтэй тодорхой хэмжээнд санал нэг байдаг. Хоёрдугаарт гадны банкийг оруулж ирснээрээ долларын урсгал гэнэт нэмэгдээд л, зээлийн хүү буурчихна гэсэн үг биш. Тэгэхээр нэг зүйлийг ойлгох хэрэгтэй. Аливаа улс орны өөрийнх нь эдийн засгийн нөхцөл байдалд тохирсон мөнгөний үнэ гэж байдаг. Энэ мөнгөний үнийг энгийнээр бид хүү гэж нэрлэдэг. Тиймээс гадны банкууд орж ирсэн ч гэсэн ямар сегментэд зээл олгож байгаагаасаа хамаараад өнөөдрийн монголын банкуудын олгож байгаатай ойролцоо л зээл олгоно. Монголын эрсдлийг тооцсон хүү байна гэсэн үг шүү дээ.

Ярилцсанд баярлалаа.

Ер нь бол ирэх оны төсөв хавтас нь гоё, зохиол нь муу номтой л адилхан болсон.