Төрийн дээд Чингис хаан одон ба түүний бэлгэдэл

Өнөөдөр өвлийн тэргүүн сарын шинийн нэгэн. “Монгол бахархлын өдөр. Эл өдөр Монголчууд бүх нийтээр амарч, түүх соёл, ёс уламжлалаараа бахархаж, судлаж, хойч үедээ сурталчлан таниулж, хүндэтгэн өнгөрүүлдэг уламжлалтай.

Чингис хаан одон нь Монгол Улсын төрийн дээд, тэргүүн зэргийн одон бөгөөд анх энэ шагналыг 2002 онд Монгол Улсын хоёр дахь Ерөнхийлөгч Н.Багабандийн гаргасан санаачлагыг УИХ дэмжсэнээр 2005 оноос эхлэн  Үндэсний их баяр наадмаар буюу жил бүрийн долдугаар сарын 11-ний өдөр хүртээж байхаар анх тогтоосон байна. Энэ дагуу эхний 6 хүнийг шагнажээ.

Харин 2012 оны 1 сарын 9-ний өдрийн 4 тоот зарлигаар эзэн богд Чингис хааны мэндэлсэн огноог холбогдох ажлын хэсгийн дүгнэлт болон ШУА-ны саналд үндэслэн албан ёсны болгож, билгийн тооллын өвлийн тэргүүн сарын шинийн нэгэн гэж тогтоон, уг өдрийг "Монгол бахархлын өдөр" болгон тэмдэглэн өнгөрүүлж байхаар болсноор “Чингис хаан” одонг Их Монгол Улсыг үүсгэн байгуулсан их хааны төрсөн өдрөөр буюу өвлийн тэргүүн сарын шинийн нэгэн-“Монгол бахархлын өдөр”-өөр ёслол хүндэтгэлтэйгээр хүртээж байхаар тусгаж, өдгөө энэхүү дэг жаягийг баримталж байна.

Чингис хаан одонг хэнд олгодог вэ:

Чингис хаан одонгоор Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдал, үндэсний эв нэгдлийг бататган бэхжүүлэх, эх орондоо хүмүүнлэг, ардчилсан нийгэм цогцлуулан хөгжүүлэх, нийгэм, эдийн засаг, соёл, шинжлэх ухааны дэвшлийг хангах, төрт ёс, түүх соёлынхоо уламжлалыг гүнзгий судалж, хойч үедээ өвлүүлэх, тэдгээрийг дэлхийн бусад оронд сурталчлан таниулах үйлсэд жинтэй хувь нэмэр оруулж, төр, нийгэм, үндэстний өмнө онцгой гавьяа байгуулсан иргэнийг шагнаж, одонг  батламж, үнэмлэхийн хамт гардуулна

Чингис хаан одонгийн бэлгэдэл ба онцлог:

• Чингис хаан одонгийн гол тэмдгийн дунд байх Их эзэн Чингис хааны хөрөг хөргийг цагаан алтаар товойлгон урласан байдаг.
• Чингис хааны хөрөгний дэвсгэр өнгийг хөх өнгөөр урласан нь мөнх тэнгэрийг бэлгэддэг.
• Чингис хааны хөргийг тойруулан босоо монгол бичгээр “Мөнх тэнгэрийн хүчин дор, Тэмүүжин Чингис хаан” гэж бичсэн байдаг.
• Чингис хааны хөрөг болон монгол бичгээр бичсэн үгийг тойруулан шар алтаар хээлсэн.
• Алунгуа эхийн домогт гардаг багцалсан эвт таван сумыг найман талд нь байрлуулж, бат бөх, эв найрамдыг бэлгэддэг. Багцалсан таван сумны дээр цагаан алт бүхий үнэт эрдэнийн очир алмаазыг шигтгэжээ.
• Дөрвөн зүг, найман зовхист мандан бадрахыг бэлгэдэж нарны цацраг мэт дүрсэлсэн. Үүн дээр мөн найман үнэт эрдэнийн ширхэг бадмаараг чулууг шигтгэсэн байдаг.
• Чингис хааны одонгийн оосор нь төгсөшгүйн бэлгэдэл өлзий хээ байх бөгөөд монголчуудын хувь заяа, ирээдүйг энэ хээ мэт мөнхөд үргэлжлэхийг бэлгэдэсэн.
• Өлий хээгээр бүчлэгдсэн оосорт Чингисийн есөн хөлт цагаан туг байрлах ба түүнийг цагаан алтаар хийсэн. Том цагаан туг нь соёбо үсэгний доор байршдаг.
• Гол тэмдгийн дээхэн талд Монгол төрийн сүлдний Соёмбо үсэг байдаг.

"Чингис хаан" одон хүртсэн эрхэмд төрөөс олгох урамшуулал:

• Одон хүртэгч Монгол Улсын иргэнд тухайн үеийн ханшаар 9 цэн алттай тэнцэх хэмжээний мөнгөн шагнал, гадаадын иргэнд мөн тухайн үеийн ханшаар 9 цэн алттай тэнцэх хэмжээний мөнгөн шагнал эсвэл түүнтэй дүйцэх дурсгалын зүйлийг олгоно.
• Мөн Монгол Улсын иргэнд Их Эзэн Чингис хааны өдөр буюу Их Эзэн Чингис хаан мэндэлсэн билгийн тооллын өвлийн тэргүүн сарын шинийн 1-ний өдөр Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн гарын бэлэг өгдөг.
• Эл одонгоор шагнагдсан Монгол Улсын иргэн “Чингис хаан” одонг гардуулах ёслолын ажиллагаа, Үндэсний их баяр наадам, Үндсэн хуулийн өдөр, Цагаан сарын баярыг тохиолдуулан зохион байгуулах төрийн ёслолын арга хэмжээнд уригддаг.
• Одонгоор шагнагдсан Монгол Улсын иргэн нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн гадаад улсад хийх албан ёсны айлчлалын бүрэлдэхүүнд багтах эрхтэй.

Монгол Улсын төрийн дээд шагнал-тэргүүн зэргийн одон “Чингис хаан” одон хүртэгсэд:

1. 2005 онд Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч Пунсалмаагийн Очирбат
2. 2006 онд Төрийн шагналт хөгжмийн зохиолч Бямбасүрэнгийн Шарав
3. 2009 онд Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан Дашийн Бямбасүрэн
4. 2010 онд Төр, нийгмийн зүтгэлтэн Раднаасүмбэрэлийн Гончигдорж
5. 2011 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч асан Нацагийн Багабанди
6. 2012 онд УИХ-ын гишүүн асан Дамдины Дэмбэрэл
7. 2013 онд Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан Думаагийн Содном
8. 2014 онд нэрт эрдэмтэн, физикч Хавтгайн Намсрай
9. 2015 онд Монгол Улсын Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, нэрт зохиолч, яруу найрагч Гомбожавын Мэнд-Ооёо
10. 2016 онд Монгол Улсын гавьяат жүжигчин, дуурийн дуулаач Ганбаатарын Ариунбаатар
11. 2017 онд Монгол Улсын гавьяат тамирчин, Монгол улсын хөдөлмөрийн баатаролимпын аварга Найдангийн Түвшинбаяр
12. 2019 онд Монгол үндэстний хөгжмийг рок дуугаралттай хослуулсан Монгол рок буюу Хүннү рок урсгалаар тоглодог Хү хамтлаг
13. 2021 онд Монгол улсаас сансарт ниссэн цорын ганц, дэлхийн 101 дэх, Азийн хоёр дахь сансрын нисгэгч бөгөөд нислэгийн инженер, хошууч генерал Жүгдэрдэмидийн Гүррагчаа шагнуулжээ.
14. 2022 онд АНУ-ын иргэн,  эрдэмтэн, доктор, профессор, Монголын түүх, Чингис хааны тухай олон ном бүтээл туурвиж, дэлхий дахинд таниулсан  Жэк Уэтерфорд
15. 2022 онд Монголын хөрсний гарал үүсэл, газар зүй, ангилал, үндсэн шинж чанар, үржил шим гэх мэт суурь судалгааг хийсэн. Улмаар суурь судалгаа бүхий онолыг боловсруулсан Газарзүйч, академич, доктор, профессор Д.Доржготов нар шагнагдана.