Монгол Улс шатахуун нөөцөлдөг үү

 Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайд Ж.Ганбаатарын хэлснээр “Монгол Улс дизель түлшний 10-11 хоногийн нөөцтэй байна. Энэхүү нөөцөд шатахуун импортлогчдын агуулах, түгээх станцууд дээр байгаа, замд ирж яваа нийт дизель түлшний хэмжээг оруулж тооцдог гэнэ. Өөрөөр хэлбэл, түүний хэлснээр сард бид 80 мянган тонн дизелийн түлш хэрэглэдэг. Өдөрт 2660 тонн гээд тооцвол замд яваа, агуулахад, түгээгүүрийн ёмкост байгаа, ер нь Монголын нутаг дэвсгэрт 26 мянга 600 тонн дизелийн түлш байна.

Хамаг байдгаа хамж, цуглуулаад ч 10 хоног...

Салбарын сайдын тодорхойлсноор энэ бол “түр зуурын хомсдол”.  Ер нь улсын нөөц гэдэг зүйл бараг маш бага. Улсын түлшний нөөц хадгалдаг сав суулга ч Монголд байхгүй. Улсынхаа нөөцийг хувийн компаниудад өгч хадгалуулдаг системтэй гэсэн. Өөрөөр хэлбэл, улсын нөөц гэдэг бол хувийн компаниудын нөөц гэдэг нь ойлгомжтой.

Мөн тэрбээр, импортлогчид эхний ээлжинд шатахуун түгээх станцуудаа, хоёрт орон нутгийн болон нийслэлийн нийтийн тээвэр, гуравт уул уурхайн салбарт дизель нийлүүлж байгаа гэсэн. Үнэндээ шатахуун түгээх станцуудад дизель түлш нүдний гэм болсон учраас түгээх станцууд нэгт байгаа нь үнэн үү.  Уул уурхайнхан дизель түлшний хомсдолд аль хэдийнэ орсныг Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэн хэлсэн.

Сүүлийн өдрүүдэд нэлээн эрчимжээд байсан нүүрс тээвэрлэлтийн компаниуд ч түлшний хомсдолд орсон гэж буй. Өмнөговь аймгийн Цогтцэций суманд дизель литр нь 4300 төгрөгөөр ч олдохгүй болсон учраас нүүрсний экспортод ч эрсдэл үүсэх нөхцөл байдалд хүрээд байна гэдгээ илэрхийлсэн.

Осолтгүй, өвлийн хүйтэнд нийтийн тээврээ зогсоочихгүй биз. Гэвч литр дизель түлшний үнэ 4000 орчим байвал угаасаа ямар ч ашиггүй, байнга алдагдалтай ажилладаг нийтийн тээврийн хэдэн компанийг цаашдаа ямар хувьд заяа хүлээх нь тодорхой.

Гэтэл, УУХҮ-ийн сайд Ж.Ганбаатар “цаашдаа яах бол, бид нөөцлөх хэрэгтэй юу гэсэн асуултад би тодорхой хариуллаа” хэмээн пээдэлзэх.

УИХ-аас баталсан улсын нөөцийн бараа материалын жагсаалтад багтдаг дизель түлш  хамаг байдгаа хамж цуглуулаад л 10-11 хоногийн хэрэгцээг хангана гэдгийг сайд хэлсэн.

Сайд хэдийгээр сайхан болно гэсэн ч цаашид хомсдол үүсэхгүй гэх итгэл ОХУ-д ч бага байгааг төр засгийнх нь шийдвэрүүд тодорхой харуулж буй.  Тэгэхээр Монгол Улс улсын нөөцдөө анхаарал тавихгүй бол өнөөдөр маргаашийг аргалсан ч нөгөөдөр гэж нэг өдөр ирнэ.

Улсын нөөц “маш нууц”

Үе үеийн Уул уурхайн сайд нарын мэдээллээс шатахуун бол стратегийн нөөц гэдгийг бид сайн мэддэг болсон. Тиймээс тэдний хэлснээр багадаа сарын нөөцтэй байх ёстой юм байна гээд ойлгочихсон байлаа. Яг хэд хоног байхаар хуульд дүрэмд хэрхэн заасан байдаг вэ? гэвэл энэ асуултад хариулах боломжгүй юм билээ. Учир нь “ Монгол Улсын Засгийн газрын 2017 оны “Улсын нөөцийн бараа, материалын байршил, нэр төрөл, тоо хэмжээг тогтоох тухай” 364 дүгээр тогтоол “маш нууц”.  Харах боломжгүй гэсэн үг.

Гэхдээ 2007 онд батлагдсан Монгол Улсын нөөцийн тухай хуулийн хүрээнд УИХ 2008 онд 30 дугаар тогтоол гаргаж, стратегийн нөөцийн бараа, материалын нэр, төрлийг тогтоожээ.  Үүнд, хүнсний 5, хөдөө аж ахуйн 2, түүхий эд 1, шатахуун тосолгооны материал 7, хүний эм, багаж хэрэгсэл 17 багтдаг юм байна. 2008 онд батлагдсанаас хойш 2011 онд цэвэр ус, цус, цусан бүтээгдэхүүнийг л нэмжээ.

Харин шатахуун тосолгооны материал дунд дизель түлш зүй ёсоор багтсан. УИХ-ын дээрх тогтоолоор Стратегийн нөөцийн бараа, материалын нэр, төрлөөр нь байршил, тоо хэмжээг тогтоох эрхийг Засгийн газарт олгожээ.

2021 оны 03 дугаар сарын 17-ны Засгийн газрын хуралдаанаар баталсан “Газрын тосны бүтээгдэхүүний улсын нөөц бүрдүүлэх журам”-ыг мөн баталжээ.

Энэхүү журмын зорилго нь: Улсын хэмжээнд газрын тосны бүтээгдэхүүний хомстол үүсч үнийн хөөрөгдөл гарахаас урьдчилан сэргийлэх, эдийн засгийг тогтвортой хөгжүүлэх нөхцөлийг хангах гэж тодорхойлсон байгаа юм.

АМГТГ-ын мэдээллээр Засгийн газрын 2021 оны 311 дүгээр тогтоолоор нэр бүхий 28 аж ахуйн нэгжүүд 2022 онд нийт 193500 тонн газрын тосны бүтээгдэхүүний компанийн нөөц бүрдүүлэхээр баталсан байна. 

Гэсэн ч энэ жилийн хувьд журам байлаа гээд Засгийн газарт газрын тосны нөөцөд бүтээгдэхүүн худалдаж авах боломж байсан уу гэвэл үгүй. Дээрээс нь, аж ахуйн нэгжүүдэд улсын нөөцийг хадгалах байтугай өөрийнхөө шатахууны нөөцийг хадгалах ч сав суулга бүрэн хүрэлцээгүй. Мөн бүтээгдэхүүнээ татаад авья гэхээр тээвэрлэлт асуудалтай. Вагон хүрэлцдэггүй гэдгийг өнгөрсөн жил болсон шатахууны хомсдолын үеэр аж ахуйн нэгжүүд хөндөж байсан. 

Тэгэхээр УУХҮ-ийн сайд Ж.Ганбаатарын хэлснээр улсын түлшний нөөц хадгалдаг сав суулга ч Монголд байхгүй. Нөөц гэдэг зүйл ч бараг маш бага гэдэг нь тодорхой.

Гэвч жил хүрэхгүй хугацаанд эхлээд иргэд нь, дараа нь аж ахуйн нэгж нь шатахууны хомсдолтой нүүр туллаа. "Чиний юм бол миний юм" хэмээн хувийн хэвшилд ачаа үүрүүлсэн шигээ улс бас ачаагаа үүрэх нь ёстой. Ядарсан эдийн засаг, сөхөрсөн аж ахуйн нэгжүүд байн байн түр зуурын хомсдолд өртөөд байвал нэг л өдөр сэхээ авахгүй унаж мэднэ.

Улсын нөөцийн тухай хууль, журам байлаа ч амьдрал дээр Монгол Улсын нөөцийн талаарх нөхцөл байдал нэг иймэрхүү тодорхойгүй мэдээллээр дүүрэн байна.