2008 оноос хойш 1 их наяд төгрөг утаа мэт замхарсан ч, УТАА арилсангүй

Ямарч тохиолдолд нийслэлд амьдарч байгаа иргэн ямар нэгэн байдлаар хохирч байгааг тунгаан сууна. Наашаа ч үгүй, цаашаа ч үгүй таг гацсан автозамын түгжрэлээс болж ажлаасаа хоцрохгүйн тулд алхаж явахдаа утаанд хордсоор байгаагаа мэдэрч өөрийгөө өрөвдлөө. Өнгөрч явсан өөдсөн чинээхэн багачуудыг өрөвдлөө. Даргад гомдов.

Саяхан “Анхаараарай” гэсэн мессеж ирэхэд нь анхаарч уншлаа. “Яг одоо СХД, БЗД-т агаарын бохирдол ДЭМБ-аас зөвлөдөг түвшнээс давсан тул та эрүүл мэндээ хамгаалаарай” гэсэн байв. Яаж? Яаж? гэж бодсон ч хариулт олж чадсангүй. Маск зүүхээс хэтэрсэнгүй.

Сүүлийн 20 жилд Монголчуудын ярьдаг гол сэдвийн нэг нь утаа байсаар ирэв. Их мөнгө зарцуулсан. Ил ч, далд ч ямар нэгэн үр дүнд хүрээгүй. Өвөл бүр л яригддаг ч, хавартай золгоод орхигддог. Ид утааны үеэр угаартлаа гэж өвөлжин ярьсаар байгаад л өнгөрөөдөг. Ингэж явсаар 20 жил өнгөрчихсөн. Гэхдээ утаанд чинь угаартсаар байгаа шүү гэдгийг дахиад л сануулъя даа.

2008 оноос хойш нийт 1 их наяд төгрөгийг агаарын бохирдлыг бууруулахад зориулж зарцуулжээ. Олон сайхан нэр өгч, төсөл нэрээр татвар төлөгчдийн мөнгийг үрсэн байх юм. Тодруулъя:

2008-2016 онд Монгол Улс агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр нийтдээ 550 тэрбум төгрөг зарцуулсан байдаг.

Утаа бол улс төрчдийн хувьд мөнгөжих маш том боломж байсаар ирсэн нь өмнөх жилүүдэд хөрөнгө зарцуулж “фэйлдсэн” ажлуудаас нь илт харагдана. Нийтийн тээврийн автобусыг хослосон хөдөлгүүртэй болгоно гэх нэрийдлээр ч татвар төлөгчдийн мөнгийг үрсэн байх шиг.

Утааг бууруулах чиглэлээр 2008-2016 онд хийгдсэн “фэйл” ажил:

• 2012 онд Цэвэр агаар сангийн гүйцэтгэх захирал Н.Хүрэлсүх, НЗД-ын орлогч Д.Ганболд, Хас банкны газрын захирал С.Мөнхболд нар 16 нийлүүлэгч компанитай гэрээ байгуулж гурван тэрбум төгрөгийн үнэтэй 8565 Ширхэг гэрийн дулаалгын иж бүрдэл нийлүүлсэн.
• 2012-2017 онд “Улаанбаатар цахилгаан түгээх сүлжээ” ТӨХК нийслэлийн гэр хорооллын хоёр тарифт тоолууртай хэрэглэгчдэд 14 тэрбум төгрөгийн хөнгөлөлт үзүүлсэн. Харин 2016 онд хөнгөлөлт үзүүлээгүй.
• 2011-2013 онд Нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулах ажлын хүрээнд зарим нам даралтын зуухуудыг татан буулгах, төвлөрсөн дулааны шугамд холбох ажилд Цэвэр агаар сангаас найман төсөлд 13.7 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт олгожээ.
• Авто тээврийн хэрэгслийн утааг бууруулах зорилгоор мөн Цэвэр агаар сангаас найман тэрбум төгрөгийг санхүүжүүлсэн. Эрхзүйн шийдвэр гараагүй, автобус баазуудад хийгээр цэнэглэх станц байгуулаагүй зэрэг бэлтгэл ажил бүрэн хангагдаагүй байхад нийтийн тээврийн их багтаамжийн 400 автобусыг дизель хийн хосолмол хөдөлгүүртэй болгох 3.3 тэрбум төгрөгийн гэрээ хийжээ.

2017-2021 онд агаарын бохирдлыг бууруулахад 426 тэрбум төгрөг зарцуулсан.

Энэ хугацаанд хийгдсэн ажлуудын үр дүнг нь иргэд мэднэ. Нийт зарцуулсан мөнгө нь үр дүнд хүрээгүйг Аудит дүгнэлтээрээ ч батласан.

Тавантолгой түлш ХК-ийг байгуулан шахмал түлшний үйлдвэрийг ашиглалтанд оруулсны дараа эрх баригчид утааг яллаа “ураа” гэж байв. Гэвч удаагүй утаагүй түлшний тар нь танигдсан. Нийслэлийн агаарын чанарын үзүүлэлт жил ирэх бүрт нэмэгдсэн. Гэвч эрх баригчид “утаа харагдах байдал нь нэмэгдсэн ч, хоруу чанар нь бага байгаа” гэж иргэдээ тэнэг мэт аяглав. Бас өөр нэг хурган дарга нь “шахмал түлш хямд байгаа учраас иргэд их түлж байна” гэж доромжилсныг санаж байгаа байх. Тэр бүү хэл Тавантолгой түлш ХК-ийн ТУЗ-ын дарга, НИТХ-ын дарга Ж.Батбаясгалан сонгуулийнхаа сурталчилгаанд утааг ялсан баатар мэт жүжиж байлаа. Өнгөрсөн жил утааны сэдэв хөндөгдөхөд хэдэн хурган даргыг ажлаас нь халахаас өөр шийдлийг Хотын удирдлагууд олоогүй.

2008 оноос хойшхи утаанд уусгасан мөнгө 1 их наяд давчихсан. Энэ мөнгийг зөв менежментээр, үр ашигтай зарцуулж чадсан бол өдгөө нийслэл хотынхоны бухимдал арай л бага байх байв. Улаанбаатар хотын эрүүл мэндийн байгууллагууд 18-аас доош насны хүүхдийн амьсгалын замын өвчлөлд 10 гаруй тэрбум төгрөг зарцуулдаг гэх тооцоолол бий. Энэ бол зөвхөн төрөөс гарах зардлын дүн. Гэтэл өрх бүр агаарын бохирдлоос үүдэлтэй өвчлөлийн улмаас эмчилгээний зардлыг бараг тогтмол байдлаар зарцуулсаар байна.