Түүхэн товчоон: РИНЧИНО Элбэгдорж

Улс төрийн зүтгэлтэн. Буриад-Монголын Баргажин аймагт төрсөн Монгол үндэстэн  1888 оны 5 дугаар сарын 16-нд төрж, 3 настайдаа хойт эцэг Ринчиноноор овоглосон.

Түүхэн товчоон: Калка голын тулалдаан

1223 онд болсон Калка голын эрэгт болсон Монгол, Оросын цэргийн анхны тулалдаан.   Монголын цэрэгт цохигдсон Кипчакийн хан Котян нь Галичийн Мстислав ван дээр очиж зугатан очиж тусламж хүсчээ. Котян хан монголчуудын талаар “Өнөөдөр манай нутгийг, маргааш танай нутгийг эзэлнэ” гэж хэлсэн нь Оросын вангуудад нөлөө үзүүлжээ

Түүхэн товчоон: Өртөө

XIII-XX зууны дунд үе хүртэл оршиж байсан зохион байгуулалттай, хүнсний хангамжтай, улсын хамгаалалттай мэдээлэл, зам харилцааны томоохон систем   Төв Азийн өндөрлөг дэх өргөн уудам нутагт хүн ам цөөн, таруу орших нүүдэлчдэд холбоо харилцаа тогтоох зайлшгүй шаардлага тулгарчээ. Хүннү нар уургийн улаа, буухиа элчтэй байсан тухай  мэдээ бий.  Их Монгол улс байгуулагдсанаар зам харилцаа, өртөө төрийн дэмжлэгтэй, хамгаалалттай болсноороо өргөн уудам газар нутагт тэлэн өргөжжээ

Түүхэн товчоон: Улиастайн жанжин

Манж Чин улсын эрхшээл дорх Халх 4 аймгийн хэргийг ерөнхийлөн захирах цэрэг, захиргааны албан тушаал

Түүхэн товчоон: Несторын шашин

V зуунд үүсч Монголын тэгш өндөрлөгт дэлгэрсэн Загалмайтны шашны нэгэн урсгал.   Несторын шашин нь Византийн эзэнт гүрний Эфес хотноо 431 онд болсон Загалмайтны шашны их чуулганаар тус улсын нийслэл хот Константинополийн тэргүүн хамба Нестор хэмээгч Христийг хоёр мөн чанартай бурханлаг шинжтэй хүмүүн байсан хэмээн өөрийн үзэл бодлыг хамгаалсан ч ялагдаж улмаар энэхүү шашны чиглэл үүссэн байна. Эфесийн их чуулганаар несторын шашныг тэрс үзэл хэмээн үзэж, үл тэвчих бодлого явуулснаар тус шашин Византийн эзэнт гүрний нутгаас халин гарч Ойрхи Дорнод, Дундад Азид тархжээ

Түүхэн товчоон: УНГЕРН фон Штернберг

Эртний язгуурт Унгерн фон Штернбергийн удмын 18 дахь үеийн төлөөлөгч. 1885 оны 12 сарын 29-нд төрсөн. Ревелийн гимназийн III ангийг дүүргэж, хувийн дунд сургуульд сурсан. 1903-1905 онд Петербургийн усан цэргийн сургуульд сурч байгаад Орос-Японы дайнд явсан.1908 онд Павловын цэргийн дунд сургуулийг

Түүхэн товчоон: Мухулай

Их Монгол улсын үеийн улс төрийн зүтгэлтэн, цэргийн ноён.   Мухулай бол Жалайр аймгийн Гүнгоогийн хөвгүүн бөгөөд 1170 онд төржээ. Тэрээр 1197 онд Чингис хаантай золгосноос хойш чин үнэн сэтгэлээр нөхөрлөж Тэмүжинтэй хамтран Монгол улсыг байгуулахын төлөө амь биеэ хайхралгүй зүтгэн тэмцэж явжээ

Түүхэн товчоон: Их хориг

Их Монгол улсын хаадыг нутаглуулсан газар.   Тулуй, Хубилай, Мөнх хаадын болон гэр бүлийн бүх оршуулгууд Бурхан халдунд орших Их хоригт байдаг, Их хоригийг Урианхайн Удач ноёноор ахлуулсан мянгат сахин хамгаалдаг талаар Персийн түүхч Рашид ад Дин “Судрын чуулган” хэмээх сурвалждаа дурджээ. Хаадын хориг ийнхүү нарийн чанд хамгаалалттай нууцлагдсан байсан нь эдүгээ хүртэл илрээгүй байгаагийн шалтгаан болно.  Дотоод, гадаадын олон судлаачид Их хоригийг олж тогтоохыг оролджээ

Түүхэн товчоон: Зэвсэгт бослого

Зүүнтний алдаатай бодлогыг эсэргүүцэн баруун аймгуудад өрнөсөн зэвсэгт бослого           Улс орныг удирдаж байсан Зүүнтний алдаатай бодлогын улмаас дотоодод улс төр, эдийн засгийн хямрал гүнзгийрч, 1930 оны 3 дугаар сард Чандмань уулын аймгийн Төгсбуянт, Улаангомын хүрээний лам нарын бослого, 1932 онд Хөвсгөл, Архангай, Завхан, Өвөрхангай, Баянхонгор, Дорнод, Ховд, Увс, Говь-Алтай, Өмнөговь, Булган аймгуудад  зэвсэгт бослого гарсан билээ. Бослогыг нухчин дарахад Зөвлөлтийн зүгээс зэр зэвсгийн талаар тусламж үзүүлсэн төдийгүй, нисэх хүчний  Р-5 маркийн 10 гаруй хөнгөн бөмбөгдөгч онгоцноос бүрдсэн нисэх онгоцны отряд иржээ

Түүхэн товчоон: Дагаар орох хөдөлгөөн

ХХ зууны эхээр өрнөсөн үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолын төлөөх тэмцлийн нэгэн хэлбэр        1911 оны 12 дугаар сарын 29-нд Хүрээнд Монголын тусгаар тогтнолыг сэргээн тунхаглаж, Богд гэгээнийг хаан ширээнд өргөмжилсний дараа Барга, Өвөр монгол, Или Тарвагатайн зэрэг газар газрын монголчуудын дунд үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөн сэргэж, харийн түрэмгийллээс ангижирч тусгаар тогтносон Монгол Улсдаа нэгдэн нийлэх тэмцэлд боссон байна. Үүнийг түүхэнд “Дагаар орох” хэмээн нэрлэжээ.     Монгол Улс тусгаар тогтнолоо сэргээсний дараахан Хөлөнбуйрын монголчууд болон Өвөр Монголын 49 хошууны 35 нь Монгол Улсад дагаар орсон бол Или Тарвагатайн бэйс Сумъяагийн удирдсан 58 өрхийн 271 хүн эх нутгаасаа ойж олон мянган км замыг туулсаар 1912 оны өвөл Монгол Улсдаа ирж, Богд хааны төрд дагаар оржээ

Түүхэн товчоон: Абахай Сэцэн хаан

1626-1643 оны хооронд төр барьсан Манж улсын хоёрдахь хаан.   Абахай хаан ширээнд суумагцаа хөрш зэргэлдээ орнууд руу идэвхитэй гадаад бодлого явуулсны үрээр газар нутаг, эрх мэдлийн хүрээгээ өргөтгөв. Тэрээр 1629-1643 оны хооронд Мин улсыг удаа дараа довтолж нэлээд газар нутгийг нь эзлэн авчээ. Өвөр Монголын ноёдтой худ ураг барилдаж, хэргэм зэрэг олгох идэвхитэй бодлого явуулснаар монгол ноёдоор дэмжүүлэн Лигдэн хааныг цохиж 1636 онд эрхшээлдээ оруулав

Түүхэн товчоон: ШИРНЭНДАМДИН Цэрэндоржийн

ХХ зууны Монгол төрийн зүтгэлтэн, нэрт дипломатч       Тэр бээр 1908 онд Их Хүрээн дэх Манжийн амбан сайдын бие төлөөлөгч түшмэлээр Бээжинд очиж ажилласан. Хятадад Үндсэн хуульт засаглалын төлөө хөдөлгөөн хүчтэй өрнөсөн тул 1910 оны 10 дугаар сард Бээжин хотноо Засагт тус хийх яамны анхдугаар хуралдаан болж, энэ хуралдаанд Ширнэндамдин оролцжээ

Түүхэн товчоон: Чихэн агуйн палеолит мезолитын давхарга

Палеолит, неолитын үед холбогдох агуйн дурсгалт газар.   Чихэн агуй нь Баянхонгор аймгийн Баян-Өндөр сумын нутагт Чихэн Хөөвөрийн ууланд оршино. Агуйн үүд нь зүүн өмнө зүг харсан байрлалтай

Түүхэн товчоон: ЦЭРЭНЧИМЭД Гомбын

Монголын 1911 оны үндэсний хувьсгалын удирдагчдын нэг       Багаас Их Хүрээнд шавилан сууж, Хүрээний номтой гэвш нарын тоонд багтах болжээ. Бурхны номд сүсэглэн суралцаж, төвд, манж хэлийг эзэмшчээ

Түүхэн товчоон: ХАЙСАН Баянтөмөрийн

1911 оны Монголын үндэсний хувьсгалын оройлон манлайлагчдын нэг       Өвөр Монголын түшмэл. Өвөр Монголын Зостын чуулганд хятад иргэдийг шилжүүлэн суулгах, малын бэлчээрийг газар тариалангийн талбай болгон хувиргахыг эсэргүүцсэн хөдөлгөөнийг удирдсаны улмаас Манжийн эрх баригчид албан тушаалаас нь зайлуулж, хяхан хавчих болжээ

Түүхэн товчоон: Гурван улсын Хиагтын гэрээ

Гурван улсын Хиагтын гэрээнд “Их дундад Иргэн улсын Их Жунтан, Их Орос улсын эзэн Император, Гадаад Монголын Богд Жавзундамба хутагт нар нийлэн хэлэлцэж, бүрэн эрх барих тусгай элчин нарыг тус тус томилон гаргахаар болжээ.   Ингээд Их Дундад Иргэн Улсын генерал Би Гуй Фан, Мексикт суугаа тусгайлан тушаасан төлөөний бүрэн эрхт элчин Чэн Лу, Их Орос улсаас Монголд суугаа төлөөний элчин бөгөөд генеральный консул Миллер харин Гадаад Монголоос Шүүх яамны дэд сайд эрдэнэ Жонон бэйс Ширнэндамдин, Сангийн яамны тэргүүн сайд Түшээт чин ван Чагдаржав нарыг өөр өөрийн улсыг төлөөлөн бүрэн эрх барих тусгай элч болгон томилон гаргасан байдаг

Түүхэн товчоон: ГҮНСЭННОРОВ Ванданнамжилын

XX зууны эхэн үеийн Өвөр монголын нийгэм, улс төрийн зүтгэлтэн       Гүнсэнноров багаас идэвхийлэн  суралцаж, 14 настайдаа дөрвөн бичиг, таван ном (хятадын) болон эртний шүлэг уншиж судлан, шүлэг зохиол бичих чадвар  суусан. 1898 онд эцэг Жүн ван  Ванданнамжилын хошуу засаг вангийн  хэргэмийг  залгамжилжээ

Түүхэн товчоон: Аравтын систем

Аравтын систем нь цэрэг-иргэний шинжийг хосолсон засаг захиргааны нэгж   Нүүдэлчдийн төр улсыг анх байгуулсан Хүннү нарт аравтын системийн анхны хэлбэршил байжээ. 1206 онд Чингис хаан Их Монгол улсаа байгуулаад өмнөх үеэс уламжилж ирсэн аравтын системийг  боловсронгуй болгож, улсынхаа засаглалыг зохион байгуулахад ашиглажээ. Аравтын  системийн хамгийн бага нэгж нь 10 цэрэг гаргах чадамж бүхий 20-25 өрх байсан бол хамгийн том нэгж нь түмэн байв. Түмэн нь дотроо их, бага түмэн гэж хуваагдах ба бага түмэн нь 10 000 цэрэг гаргах үүрэгтэй бол их түмэн нь илүү өргөн агуулгатай байжээ. Их Монгол улсын нутаг дэвсгэрийг бүхэлд нь Баруун, Зүүн, Төвийн гэсэн гурван их  түмэнд хуваав

Түүхэн товчоон: Алаг сүлд

Монгол төрийн бэлгэдэл       Алаг сүлдийг энхжин ба цэргийн аль ч үед тахиж шүтнэ. Сүлдийн хөхлийг хар, цагаан адууны дэлээр алаглуулан хийдэг учраас “Алаг сүлд” хэмээн нэрлэж, Цагаан, Хар сүлдийн дунд залдаг уламжлалтай байв

Түүхэн товчоон: Чанчунь бомбо

XII-XIII зуунд амьдарч байсан Хятадын Даогийн шашны лам, их арш, гүн ухаантан   Чанчунь бомбо 19 настайгаасаа Чун Ян нэрт бомбын их аршид шавь орж ном сурч улмаар Паньси нутгийн Лунмэн хэмээх газарт очиж 13 жил бясалгалд суужээ. Тэрбээр Бомбын ёсны сургаал номлолд гүнзгий нэвтэрч алдрыг олж олон шавьтай болж далайн хөвөөнд байх төрөлх нутагтаа буцаж иржээ. 1218 онд Чингис хааны барсын тэргүүт алтан гэрэгэт элч хүрэлцэн ирж Чанчунь аршид Их хааны урилгын бичгийг гардуулсанд тэрбээр 70 нас хүрсэн хэдий ч урилгыг хүлээн авчээ