Түүхэн товчоон: Далан Түргэний хос толгойн зураг

Хадны зургийн дурсгалт газар.   Баян-Өлгий аймгийн Цэнгэл сумын нутаг Хотон нуурын хойд хөвөөнд оршино. 2004 oнд З.Батсайхан, Х.Эделхан, Р.Кортум нарын судлаачид Далан Түргэний хос толгойн хадны зургийг тоолон бүртгэх ажлыг эхлүүлэн хийсэн байна. 2005, 2007, 2014, 2015 онд Я.Цэрэндагва, Р.Кортум, Б.Жаргалсайхан нар  нар Буянт сумын нутаг Бөөрөгтийн гол, Цэнгэл сумын нутагт орших Далан Түргэний хос толгойн хадны зургийг судлах ажлыг үргэлжлүүлжээ. 2007 онд Далан Түргэний хос Толгойн хадны зургийн дурсгалыг ОХУ-ын археологич В.Д.Кубарев үзэж танилцжээ. 2010 онд Д.Цэвээндорж, Я.Цэрэндагва, Б.Өмирбек нар Далан Түргэний хос толгойн хадны зургийн дурсгалын хуулан баримтжуулах ажлыг хийж гүйцэтгэсэн байна. 2011 онд Монгол-Америкийн хамтарсан “Хадны зураг ба археологи: Монгол Алтайн шүтлэгт газрын судалгаа” төслийн судлаачид Далан Түргэний хос толгойн хадны зургийн дурсгалыг тоолон бүртгэх, хуулах, баримтжуулах ажлыг үргэлжлүүлэн хийсэн байна. Далан Түргэний хос толгой нь Хотон нуурт хамгийн ойрхон орших бие биенээсээ холгүй орших хоёр толгой юм

Түүхэн товчоон: Зэвсэгт бослого

Зүүнтний алдаатай бодлогыг эсэргүүцэн баруун аймгуудад өрнөсөн зэвсэгт бослого           Улс орныг удирдаж байсан Зүүнтний алдаатай бодлогын улмаас дотоодод улс төр, эдийн засгийн хямрал гүнзгийрч, 1930 оны 3 дугаар сард Чандмань уулын аймгийн Төгсбуянт, Улаангомын хүрээний лам нарын бослого, 1932 онд Хөвсгөл, Архангай, Завхан, Өвөрхангай, Баянхонгор, Дорнод, Ховд, Увс, Говь-Алтай, Өмнөговь, Булган аймгуудад  зэвсэгт бослого гарсан билээ. Бослогыг нухчин дарахад Зөвлөлтийн зүгээс зэр зэвсгийн талаар тусламж үзүүлсэн төдийгүй, нисэх хүчний  Р-5 маркийн 10 гаруй хөнгөн бөмбөгдөгч онгоцноос бүрдсэн нисэх онгоцны отряд иржээ

Түүхэн товчоон: Далан Балжуд

Тэмүжиний ялагдсан томоохон тулалдаан   Шарагчин тахиа жил 1189 онд Сэнгүр гохины Хар зүрхний Хөх нуурт Алтан, Хучар, Сача бэхи нар 28 настай Тэмүжинг Монголын хан болгов. Хабул ханы үр ач нар нийлж ийнхүү Тэмүжинг хан болгосон билээ

Түүхэн товчоон: Халхын голын дайн

БНМАУ-ын нутаг дэвсгэр, Халхын голын районд болсон байлдаан         1935 оноос эхэлсэн Монгол, Манж-Го-ийн хооронд хилийн будлиан тасралтгүй үргэлжилсээр 1939 оны тавдугаар сар болоход Японы цэргийн командлал Халхын голын орчим нутагт цэргээ төвлөрүүлж эхэлжээ. 5 дугаар сарын 11,12-нд болсон хилийн тулгаралтын дараагаар  Дунд овооны баруун талд байрлаж байсан БНМАУ-ын хилийн 7 дугаар заставыг японы нисэх онгоц 5 дугаар сарын 15-нд бөмбөгдөв

Түүхэн товчоон: "Даваач"

Зүүнгар хаант улсын хаан (1752-1755).   Даваач угтаа Ойрадын 21 ангийн тайж нарын нэг бөгөөд Эмил голын газар нутаглаж байв.  Тэрээр 1750-аад онд Ойрадын хаан ширээний төлөө тэмцэлд татагдан оржээ. 1751 онд өөрийн өрсөлдөгч Ламдаржаад ялагдан Хойдын ноён Амарсанаагийн хамт Хасагийн Дундад ордны хаан Аблай дээр зугтан очжээ

Түүхэн товчоон: Ёндонжамц Далай лам

Түүхэнд арван дөрвөн Далай ламын хувилгаан залган тодорсны дөрөвдүгээр дүр нь алтан ургийн монгол хүн байсан нь Ёндонжамц юм.   Далай лам Ёндонжамцыг монголын алтан ургийн удмын гэр бүлд мэндлэхэд түүнийг III Далай Лам Содномжамцын хойт дүр хэмээх мэдээ тархжээ. Далай Лам нь Түвэд улсын буддын шашны шарын урсгалын тэргүүн  учир  түүнийг тодруулахдаа Түвэдийн 3 том хийд Галдан, Сэра, Брайбүн хийдийн дээд лам нарын зөвлөл хэлэлцэн, тусгайлан шалгаж нотлосны сүүлд сая эцэслэн шийдвэрлэдэг. Тиймээс тус гурван хийдээс шинжээч томилон Монгол улсад илгээжээ

Түүхэн товчоон: Чингис хаан одон

Монгол Улсын дээд, тэргүүн зэргийн одон        2005 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Н.Багабандийн гаргасан санаачилгыг УИХ-аас сайшаан дэмжиж, 21 дүгээр тогтоол баталснаар  энэхүү одонг буй болгож, Ерөнхийлөгч Н.Багабандийн зарлигаар 2005 оны 7 дугаар сарын 11-нд Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч асан П.Очирбатыг “Чингис хаан” одонгоор шагнасан.     Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2013 оны 10 дугаар сарын 24-ний өдрийн 171 дүгээр зарлигаар “Чингис хаан” одонд нэр дэвшүүлэх, шагнах журмыг баталжээ. Журамд, “Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдал, үндэсний эв нэгдлийг бататган бэхжүүлэх, эх орондоо хүмүүнлэг, ардчилсан нийгэм цогцлуулан хөгжүүлж, нийгмийн дэвшлийг хангах, төрт ёс, түүх соёлынхоо уламжлалыг гүнзгий судалж, хойч үедээ өвлүүлэх, тэдгээрийг бусад оронд сурталчлан таниулах үйлсэд үнэтэй хувь нэмэр оруулж, төр, нийгэм, үндэстний өмнө онцгой гавьяа байгуулсан Монгол Улсын иргэн, улс түмний эв нэгдэл, хөгжил цэцэглэлт, хүн төрөлхтөний амар амгалан байдлыг бэхжүүлэх болон Монгол Улсын гадаад орнуудтай тогтоосон харилцаа, хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх, дэлхий дахинд Монгол Улсын нэр хүндийг өргөн сурталчлах, тус улсын эдийн засаг, нийгэм, оюун санааны хөгжилд бодитой хувь нэмэр оруулсан гадаад орны төр, нийгмийн зүтгэлтэн, иргэн”-д “Чингис хаан” одонг олгохоор болсон

Түүхэн товчоон: Алангоа

Алангоа нь Х зууны үед амьдарч  байсан түүхэн хүн бөгөөд монгол хаадын элэнц эмэг.    Добу мэргэнийг  нас барсны дараа төрсөн хөвгүүд нь мөнх тэнгэрийн хүчний үйлчлэлээр  төрсөн учир монгол хаад тэнгэр язгуурт хэмээн тахин шүтэгдэж хамгийн хаад болсон хэмээх нь Алангоа хатны домгийн гол үндэслэл юм. Алангоа хатны отгон хүү Бодончар мунхагаас хаадын алтан ураг Боржигин овог эхэлдэг. Монголын нууц товчоонд: Алангоа Добун мэргэний гэргий болж, Добу мэргэнээс Бүгүнүтэй, Бэлгүнүдэй хоёр хөвгүүн төрүүлжээ

Түүхэн товчоон: Урианхадай

Их Монгол улс, Их Юань улсын цэргийн их жанжин.   Урианхадай бол Сүбээдэй баатрын хөвгүүн бөгөөд Монголын түүхэнд нэр алдаршсан цэргийн их жанжин болно. Урианхадай анх Чингис хааны хишигтэн цэрэг болж байгаад хожим нь бас Мөнх хааны дэргэд үйлчилж явжээ

Түүхэн товчоон: Монголын Их Юань улс

Хубилай Сэцэн хааны үүсгэн байгуулсан Монголын их гүрний нэр.   Их Юань улсыг Чингис хааны ач Хубилай Сэцэн хаан (1215-1294) үүсгэн байгуулжээ. Монголын Юань улсыг түүхэнд бас Дай Юань хэмээх Их Монгол улс, Юань улс гэх мэтээр нэрлэдэг

Түүхэн товчоон: Шиваа ширээт хутагтын шавь

Халхын арван гурван тамгатай хутагтын нэг Шиваа ширээт хутагтын шавь       Шиваа ширээт хутагт Сайн ноён аймгийн Сэцэн чин вангийн хошууны харьяат бөгөөд анхдугаар дүрийн хутагт Лувсаншиваа нь Өөлдөд олзлогдож Халиун зайсан гэдэг айлд зарцлагдаж байсан. Шиваа ширээт хутагт удалгүй эрдэм номтой хүн болох нь мэдэгдэж, Өөлдийн дунд ихэд хүндлэгдэн тахигдах болсон

Түүхэн товчоон: Сыргалийн булш

Түрүү төмрийн үеийн Пазырыкийн соёлд хамаарах оршуулгын дурсгал.       Баян-Өлгий аймгийн Цэнгэл сумын нутаг Хотон, Хурган нуурын урд биед байх Сыргалийн хөндийд байдаг Пазырыкийн соёлд хамаарах чулуун дарааст булшуудыг 2009-2012 онд Монгол-Францын хамтарсан судалгааны анги малтан судалсан. Сыргаль-III дурсгал нь 3 пазырык булшнаас бүрдэх бөгөөд ертөнцийн зүгээр баруун талд нь бөөрөөрөө нийлсэн том, дугуй дараастай бөөрөөр нийлсэн хоёр булшийг урдаас хойш дугаарласан ба харин зүүн талын жижиг булшийг 3-р булш гэж дугаарлав.    1-р булш баруунаас зүүн тийш 17,2 м, хойноос урагш 12,7 м

Түүхэн товчоон: Сеяньто улс

Монгол нутаг дахь өндөр тэрэгтний анхны төр улс.   Сеяньто (薛延陀 < sjet-yen-da < *Serinda) аймаг эртнээс Алтайд нутаглаж байсан, 7 мянган цэрэгтэй том аймаг. 620-иод онд Монгол нутаг, Туул голын савд нүүж ирсэн

Түүхэн товчоон: "Бошогт жонон"

Бошогт жононгийн тухай мэдээ (Эртний Монголын хаадын үндэсний их шар тууж , эх бичгийн цогц судалгаа хийсэн С.Чулуун, Ш.Цэрэндоо, УБ., 2011)   XVI зууны эцэс XVII зууны эхэн үед Монголын Ордос түмнийг захирч байсан жонон.  Бошогт нь 1576 онд өвөг эцэг Ноёндарын жононгийн албан тушаалыг залгамжилжээ. Тэрээр Ордос түмнээ захиран Шар мөрний Бортохой хавиар нутаглаж байжээ. Бошогт жонон Түмэдийн Алтан ханы хамт Монгол оронд бурхны шашныг дэлгэрүүлэх үйлсэд хүчин зүтгэсэн тул 1578 онд Түвэдийн Далай ламаас “Чакраварди Сэцэн жонон хаши хаан” гэдэг цол хүртжээ. Түүний эцэг Буянбаатар Ойрадыг дайлж яваад 1574 онд алагдсан бөгөөд Бошогт жонон эцгийнхээ өсийг авахын тулд Ойрадыг довтлохоор одсон боловч Мин улсын цэрэгтэй тулгаран тэдэнтэй дайтаж байжээ

Түүхэн товчоон: Зүүн, Баруун хэрэм

Хятаны үеийн хот суурингийн дурсгал.   Хэнтий аймгийн Мөрөн сумын нутагт Зүүн, Баруун хэмээх зэрэгцээ хоёр хэрэм байдгийг археологич Х.Пэрлээ 1952-1953 оны хооронд малтан шинжилжээ.  Зүүн хэрэм. Зүүн хэрмийн хэмжээ, өмнө тал 420 м, баруун тал 502 м, хойт тал 510 м, зүүн тал 507 м

"Монгол Улс НҮБ-д элссэн түүхэн өдөрт: Дилав хутагт Б.Жамсранжав"

 Монгол Улс НҮБ элссэний 61 жилийн ой өнөөдөр тохиож байна. Энэ өдөрт зориулан түүхийн ухааны доктор Б.Эрдэнэбилэгийн бичсэн нийтлэлийг хүргэж байна.  Шинэ үеийн тагнуулын байгууллага 1922 онд Дотоодыг хамгаалах газар нэртэйгээр байгуулагдсан үеэсээ эхлэн улсынхаа тусгаар тогтнол, аюулгүй байдлыг хангахын төлөө олон арван тагнуулын арга хэмжээ хэрэгжүүлж ирсний томоохонд тооцогдох нь Дилав хутагт Б.Жамсранжавыг гадаадад суурьшуулсан тагнуулын арга хэмжээ байв

Түүхэн товчоон: Наху хуны байлдаан

Найманы Таян хан Чингис хааны хооронд 1204 онд болсон байлдаан.   1203 оны намар Хэрэйд улсыг эзэлсний дараа Монгол нутагт хоёр том улс үлджээ. Ван ханыг дагаж явсан Жамуха тэргүүтэй Хатагин, Салжиуд, Дөрбэн, Тайчиуд, Хонгирад зэрэг олон монгол овог Ар Найманг дагажээ. Мөн Таян хан, дорно зүгт цөөхөн монгол буй, хаан болохыг санаархаж байна, тэнгэрт нар сар байдаг, газарт хоёр хаан хэрхэн байж болох? би явж тэднийг авч ирье гэж хэлсэн

Түүхэн товчоон: Моголистан

Цагадайн хаант улсын зүүн хэсэгт нүүдэлчид төвлөрөн амьдарч байсан газрын нэр.   Монголын эзэнт гүрэн байгуулдан хүчирхэгжиж улмаар 4 бүрэлдэхүүн улсад хуваагдсаны нэг нь Дундад Азийн бүс нутагт Цагадайн хаант улс билээ. Энэхүү Цагадайн хаант улс нь Их хааны улс буюу Юань улс, Алтан Ордны улс, Ил хаант улстай идэвхитэй улс төрийн харилцаатай явж ирсэн

Энэ өдөр түүхэнд: " SS Principessa Mafalda" хөлөг осолдсон өдөр

1927 оны 10-р сарын 25-ны өдөр Италийн “SS Principessa Mafalda” тансаг зэрэглэлийн, зорчигч тээврийн аварга усан онгоц Бразилийн эргээс 130-аад км-ийн зайд Абролхосын бүлэг арлуудын орчимд /Abrolhos Archipelago/ сэнсний гол нь хугарч, их биеэ гэмтээсний улмаас живжээ. Хэдийгээр хөлөг нь бүх хүмүүсийг аварч болохуйц удаанаар мөн, хангалттай аврах завьтайгаар живсэн боловч зорчигчдын үймээн, эмх замбараагүй байдлыг зохицуулж чадаагүйгээс тавцан дээр байсан нийт 1.252 зорчигч, багийн гишүүдээс 314 нь харамсалтайгаар амиа алдсан байна. Энэ бол энх цагт дэлхийн бөмбөрцгийн урд хагаст болсон хамгийн олон хүний аминд хүрсэн хөлөг онгоцны сүйрэл байснаас гадна өнөөг хүртэлх Итали улсын нэрийн дор явсан усан онгоцны ослуудаас хамгийн олон хүний аминд хүрсэн осол болжээ. 1927 оны 10-р сарын 11-нд “Principessa Mafalda” хөлөг Генуя хотоос Буэнос-Айресруу 14 хоногийн дотор хүрэх зорилготой Барселона, Дакар, Рио Де Жанейро, Сантос тэгээд Монтевидео гэх дарааллаар түр зогсолт хийх маршруттай гарсан байна

Түүхэн товчоон: Далай гүнгийн хүрээ

Өвөрхангай аймгийн Бүрд сумын нутагт байсан хийд       Түшээт хан аймгийн Далай гүний хошуу буюу Өвөрхангай аймгийн Бүрд сумын нутагт Цагаан-Овоо хэмээх газарт оршино.     Анх Манжийн Тэнгэрийн Тэтгэсний дөчин есдүгээр \1784\ онд Дээдийн түмэн өлзийг бататгах шашин амьтны тусын тулд Горолгон уулын ар, Цагаан Овоо хэмээх газар сүм дуган байгуулж чогчин, цанжид ганжуур, яр-хайлан, чоймпорол,молон, жахар цам, майдар эргэх тэргүүтнийг байгуулав. Бас дараа нь хувилгаан ламын сүм, дөрвөн аймгийн сүм байгуулж  “Бумбын дордов, даншигийн хангал, зуны цагт ерөөл хангал, дэлгэр хурах ба бас жүд, цанид, мамба, дүйнхор, зурхай зэрэг гол томоохон дацангуудыг байгуулж хурал номын сургууль үйлдэн буй” гэжээ.     Тус хийдэд ХХ зууны эхний байдлаар 501 лам хурдаг ба нийт дацан арван дөрөв, жасын тоо арван долоо гэсэн мэдээ байна