Чингис хааны их хатан.Бөртэ хатан бол Чингис хааны авааль гэргий бөгөөд Дай Сэцэний охин болно. Тэрээр 1170-аад оны үеэр Боржигин овгийн Тэмүжинтэй сүй тогтож, 1178 онд ураг барилджээ. Тэрээр эр нөхөр Тэмүжиндээ хань түшиг болж, олон удаа Чингис хааныг ятган сэнхрүүлж янз бүрийн улс төрийн хямрал аюулыг амжилттай даван туулж, Их Монгол улсыг байгуулах ба хамгаалан хөгжүүлэхэд баларшгүй гавьяа зүтгэл үзүүлжээ. 1179 онд Мэргэд аймгийнхан эрт цагт Өэлүн эхийн булаагдсан өсийг нэхэж Тэмүжиний гэр орныг дайрч, хөл хүнд байсан Бөртэ хатныг олзлон аваачсан байна. Тэмүжин эхнэр хүүхдээ аврахын төлөө Ван хан, Жамуха нартай хамтарч Гурван Мэргэдийг довтлон Бөртэ хатныг эргүүлэн авчирсан билээ. Үүнээс хойш Тэмүжин, Жамуха нар урьдын андаа дурдатгаж жил гаруй нэг хотонд суужээ. Гэтэл аль аль нь Монгол төрийн хаан болох хүсэлтэй гэдгийг ухаалаг хатан Бөртэ аль эрт гадарласан тул Жамухагаас эвээр салах арга өргөж нүүдлийн замд Жамухагаас салан явсан билээ. Тухайн үед Жамуха нөлөө ихтэй байсан тул Жамухагаас эвээр хагацсан явдал нь Тэмүжиний тэнхрэн босоход чухал ач холбогдолтой зүйл байсан юм. Ер нь Чингис хаан Монгол туургатныг нэгтгэх үйл ажиллагаанд Бөртэ хатан ч бие сэтгэлээрээ оролцож явжээ. Энэ тухай түүхэн сурвалжид “Үсээ чандлан богтолж, энгэрээ эвхэн бүсэлж, гэзгээ ороон богтолж, хормойгоо шуун бүсэлж” Чингис хаантай мөр зэрэгцэн байлдан тэмцэж явжээ.
Бөртэ үжин бол наран мэт гэгээн ухаантай, нуур мэт дэлгэр сэтгэлтэй, агуу эх хүн байсан юм. Тэрээр төрийн дөрвөн тулгуур мэт Зүчи, Цагаадай, Өгэдэй, Толуй дөрвөн хөвгүүн Хожин Бэхи, Алага Бэхи тэргүүтэй хэд хэдэн охиныг төрүүлэн өсгөж сайтар сурган хүмүүжүүлсний дүнд бүгд төрийн агуу зүтгэлтэн болсон билээ. Хубилай Сэцэн хааны үед эмэг ээжийнхээ гавьяа зүтгэлийг үнэлж Чжиюаний гуравдугаар онд Богдын түшээ, Гэгээн ивээлт их хатан цол нэхэн өргөмжилж дээдсийн сүмийн найман цагаан ордонд Чингис хааны хамт хоёрдугаар ордонд тахилын гэргээ босгож шүтэн тахисан байдаг. (А.Пунсаг)
Үндсэн мэдээлэл:
| Адил утгатай үг | Бөртэ үжин |
| Хамаа бүхий үг | Дай Сэцэн, Чингис хаан, Их Монгол улс |
| Төрөл | Түүхэн хүн |
| Цаг үе | Их Монгол улс |
| Хэний хаанчлалын үед | Чингис хаан |
| Салбар, чиглэл | Түүх |
| Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт) | Богдын түшээ, Гэгээн ивээлт их хатан |
| Хүйс | Эм |
| Төрсөн он, сар, өдөр | 1161 |
| Нас барсан он, сар, өдөр | Тодорхойгүй |
| Овог, аймаг | Хонгирад |
| Төрсөн газар | Тодорхойгүй |
| Албан тушаал | Их хатан |
| Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) | Эцэг нь Дай Сэцэн, хадам эцэг нь Есүхэй баатар, хөвгүүд нь Зүчи, Цагаадай, Өгэдэй, Толуй. Охид нь Хожин Бэхи, Цэцэйхэн, Алага Бэхи, Алалтун. |
Ашигласан ном зохиол
- Лу.Алтан товч, УБ., 1990
- Монголын нууц товчоон
- Судрын чуулган (монгол хэлээр)
- Юань улсын судар (хятад хэлээр)
Түүхэн товчоон: Мянга есөн зуун хорин дөрвөн оны Зөвлөлт-Хятадын хэлэлцээр
Түүхэн товчоон: Эрдэнэ засгийн хошуу (Сайн ноёны аймаг)
Түүхэн товчоон: Улаанбутангийн тулалдаан
Түүхэн товчоон:Юйшитай (御史臺) (яам)
"Ажнай" хурууны үзүүр төдийгээр л Л.Оюун-Эрдэнийн шүгэлийг...
Төсвийн төлөвлөлтийг хүчлэхийн муухай үр дагавар
Сурах бичигт сул тал бий юү?
С.Амарсайхан: Өндөр барилгад гарсан галыг унтраах машин ойрын хугацаанд авна
Өмнөговь аймгийн Засаг даргын нөөц санг Р.Сэддорж өөрийн хувийн сан гэж "андуурчээ"
Тэмбүүгийн өвчлөл 154 тохиолдлоор өсчээ
Д.Амартүвшин: Эрх мэдэл хэт төвлөрчихсөн Ардын намын эсрэг Ардчилсан намтай хамтарч орохоос өөр сонголт байсангүй
Ч.Өнөржаргал: Нийгмийн даатгал, нэмэлт даатгал хоёр тусдаа ойлголт
Улаанбаатарт +4...+6 градус дулаан байна
Баялгийн хуваарилалтыг хуулиар зохицуулдаг боллоо
Зурхай: Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулбал өнгө зүс доройтно
П.Цагааны "Ачит ихт" компанийн 34 хувийг "Эрдэнэт үйлдвэр" эзэмшинэ4 сар 24. 14:02
Засгийн газар "Шинэ хоршоо хөдөлгөөн" өрнүүлэх тухай төслийг хэлэлцэж байна4 сар 24. 10:32
Олон Улсын Ардчиллын Холбооны ТОГТООЛ – II4 сар 24. 9:34
"Ажнай" хурууны үзүүр төдийгээр л Л.Оюун-Эрдэнийн шүгэлийг...4 сар 24. 9:28
Эдийн засагч Б.Лакшми: Ардчиллын арал гэж сурталчилдаг Монголын төр бизнесүүддээ халдаж, хоёр хөршөөсөө ялгарахааргүй болчихлоо4 сар 24. 9:26
Өнөөдөр морь өдөр4 сар 24. 8:52
"Энэ жил Орбит, Тахилт, Найрамдал, Баянхошууны замыг бүхэлд нь засварлана" гэв4 сар 24. 8:50
Үндэсний аудитын газарт 25 бие даагч мөрийн хөтөлбөрөө хүргүүлжээ4 сар 24. 7:29
“Алтаргана” наадам Булган аймагт болно4 сар 24. 7:27
Ёс зүйн ДЕЛО: Ц.Цэрэнпунцаг Банкны хуулийн төсөл “шахаж”, Б.Лхагвасүрэн Банкны салбарыг ерөнхийлөн мөлхүүлсээр…4 сар 24. 7:25
Улаанбаатарт 6 хэм дулаан байна4 сар 24. 7:24
Эсрэг, тэсрэг байр суурь: Н.Алтанхуяг, Д.Цогтбаатар4 сар 24. 7:23
Нэр дэвшигчдийн “хар зураг” генсекүүдийн ширээн дээр өрөгдөөд эхэлсэн үү4 сар 24. 7:22
С.Зоригтой хамгийн сүүлд ресторанд уулзсан хүмүүс ам нээгээд эхэллээ4 сар 24. 7:21
Оюутнуудын дундах "хал цэргийн дэг"4 сар 24. 7:20
Хүүхэд залуучуудын театр “Хайрыг хайрла” жүжгээр дахин хөшгөө нээнэ4 сар 23. 13:09
Өнөөдөр: Монгол бөхөнгийн өдөр4 сар 23. 12:30
Их Британи Украинд 570 сая еврогийн тусламж үзүүлэхээ амлав4 сар 23. 12:20
О.Батнайрамдал баруун бүсэд ялагдахаар байгаа тул тойрог хайж эхэлжээ4 сар 23. 11:27
И.Мөнхжаргал: Эрх баригчид зөвхөн ялахын төлөө Үндэсний эв нэгдлийг уландаа гишгэж болохгүй4 сар 23. 10:15
АЖНАЙГ АЖИХАД: Амны цавчаачдын толгойлгогч "АЖНАЙ"4 сар 23. 9:43
Монголын баячууд улстөрчдөд дарлуулж байхдаа таарсан увайгүй л дээ4 сар 23. 9:41
“Миний дайсны дайсан бол миний найз”4 сар 23. 7:49
Хуулийн сайд асны “шүгэл үлээсэн” дээрэмчин нь “Цагаан Шонхор”-ын Ч.Энхтайван байв4 сар 23. 7:18
Д.СОСОРБАРАМ: С.Зориг амиа алдсан хэрэг хамт зүтгэж байсан нөхдийг нь насан туршид нь хардуулж, нулимуулж явдаг тогтолцооны цөм болчихлоо4 сар 23. 7:17
Улаанбаатар ба Токио хотын цэвэрлэх байгууламж хэрхэн ажилладаг вэ?4 сар 23. 7:14
Сэтгэгдэл (0)
⚠ Анхаар!Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууныг баримтална уу. Ёс бус сэтгэгдлийг админ устгах эрхтэй. Мэдээний сэтгэгдэлд Toim.mn хариуцлага хүлээхгүй.