Түүхэн товчоон: Калка голын тулалдаан

1223 онд болсон Калка голын эрэгт болсон Монгол, Оросын цэргийн анхны тулалдаан.

Монголын цэрэгт цохигдсон Кипчакийн хан Котян нь Галичийн Мстислав ван дээр очиж зугатан очиж тусламж хүсчээ. Котян хан монголчуудын талаар “Өнөөдөр манай нутгийг, маргааш танай нутгийг эзэлнэ” гэж хэлсэн нь Оросын вангуудад нөлөө үзүүлжээ. Галичийн Мстислав вангийн санаачилгаар Киев хотод Оросын вангууд хуралдан хэрхэх тухай зөвлөлдөж туслах нь зүйтэй гэсэн шийдвэр гаргажээ. Тэр үед монголын цэргийн жанжны томилсон 10 элч ирж Оросын вангуудад хандан “Бид Орост халдах санаагүй. Зөвхөн кипчакуудыг дайлахаар ирсэн билээ. Тэд ч бас урьд нь танай улсад халдан түйвээж он жил удсан биш үү. Та нар энэ завшааныг ашиглан урьдын өшөөгөө авч олз ашгаа хамтаар хуваавал ямар вэ?” гэсэн санал тавьжээ. Гэвч Оросын тал саналыг хүлээж аваагүйгээр барахгүй элч нарыг нь хороожээ. 

Оросын Галичийн ван Мстислав Мстиславич, Киевийн ван Мстислав Романович, Черниговын ван Мстислав Святославич нарын удирдсан орос-кипчакийн холбоот цэрэг 1223 оны 5-р сард монголчуудтай байлдахаар Днепр мөрний орчимд хүрч иржээ. Оросын зарим ван тухайлбал Владимир-Суздалийн их ван Юрий Всеволодович энэ тулалдаанд оролцсонгүй. Холбоотны цэрэг Днеприйг гаталж монголын алгинч цэргийн захирагчийг барьж авч кипчакуудад өгч алуулжээ.

Монголчууд холбоотны их цэрэгтэй шууд тулгаран байлдсангүй, харин хүчийг нь сарниулж цохихоор төлөвлөж 12 өдрийн турш буруулан зугатаж, тэднийг Калка голыг гаталсны дараагаар 1223 оны 5-р сарын 30-нд гэнэт эргэн цохижээ. Монгол цэрэг ухран буруулсанд Галицын Мстислав, Волыны Даниил нар хүчиндээ эрдэж бусадтайгаа тохиролцолгүйгээр дайран орсон боловч монголчуудад цохиулан цэргээ орхин зугатжээ. Гэвч монголчууд Калка голоор гарахдаа онгоц сал зэргийг нь шатаасан учир Оросын цэргийн зөвхөн арваны нэг нь зугатаан гарч чадсан ажээ. Энэ тулалдаанд амь үрэгдэгсдийн тооны талаар зөрүүтэй тэмдэглэсэн байдаг ч ерөнхийдөө оросын үлэмж тооны цэрэг түүний дотор 6 их ван алагдаж, зэр зэвсэг, хүнсний нөөцөө олзлуулсан гэж үздэг. Галичийн ван Мстиславын ялагдсаныг сонсоод Киевийн ван ирж тусалсангүй. 

Тийнхүү Калка голын тулалдаанд холбоотны цэрэг ялагдсан нь нэгд, холбоотны цэрэгт хамтын хүчээр довтлох төлөвлөгөө, туршлага байсангүй, хоёрт, дайсны хүчийг дутуу үнэлж эсрэг талын хүчнийг судалж үзээгүй зэрэг нь нөлөөлжээ. (С.Цолмон)

 

Базарсүрэн Ж, Чингис хааны цэргийн зэр зэвсэг, УБ., 2005

Дамдинсүрэн А., Монголын зэвсгийн товч түүх, УБ., 1990

Жүгдэр Ч., Чингисийн төрийн үзэл, цэргийн урлаг, УБ., 1990

Чойсамба Ч., Бат хааны байлдан дагуулал, УБ., 2003

Шагдар Х., Монголчуудын аян дайн ба цэргийн урлагийн түүх (XIII зуун), УБ., 2000

Монгол улсын түүх, дэд боть, УБ., 2003

Монгол цэргийн түүхийн товчоон (МЭӨ III зуунаас ХХ зууны эхэн хүртэл), Тэргүүн дэвтэр, УБ., 1996

Храпачевский Р.П., Чингис хааны цэрэг дайны гүрэн, орчуулсан М.Одхүү, УБ., 2008

Пашуто В.Т., Монгольский поход в глубь Европы // Татаро-монголы в Азии и Европе, 2-е изд., М.: Наука,1977