“Хоёр нүүртэй” шүүх иргэнээс итгэл горьдоод нэмэргүй

Салхитын мөнгөний ордтой холбоотой маргааныг шийдвэрлэхдээ шүүгч нар хахууль авсан, ЖДҮ-ийн сангаас зээл авсан улстөрчдийн асуудал замхарсан, Хөгжлийн банктай холбоотой хэргүүд шүүх дээр гацсан,  шүүгчийн хадгаламжинд тэрбум төгрөг байсан, өмгөөлөгч Б.Баасанцогт гэгчээс шүүгч, шүүхийн тамгын газрын ажилтан хахууль авсан нь баримтаар илэрсэн, шүүгч нар улс төрчдийн халаасанд байдаг гэх мэтээр нэгэнт “бохирдсон” шүүх эрх мэдлийн нэр хүнд газраас “өндийхгүй” байгаа нь бодит үнэн. Гэвч шүүхэд иргэд байтугай эрх баригчид ч итгэхгүй байна гэдгээ илэрхийлсээр байгаа.

Ерөнхий сайдын амнаас шүүх эрх мэдлийг буруутгах үгс ч унасаар буй. Өнгөрсөн жил УИХ-ын чуулган дээр төсвийн тодотголыг танилцуулахдаа “Жам ёсны бизнесийн орчныг хамгаалахын төлөө байгалийн баялаг, олон нийтийн өмчийг завшихын тулд улс төр, төрийн байгууллага, шүүх, хууль хяналтын байгууллагад өөрийн нөлөөллөө тогтоосон хуулиас дээгүүр бүлэглэлтэй цаашид хатуу тэмцэнэ” гэсэн бол намар иргэний хөдөлгөөнийхөнтэй уулзахдаа “Олны анхаарал татсан томоохон хэргүүд” шүүхийн мэдэлд очиж байна. Өөрөөр хэлбэл, бидний хувьд шүүхийг л харж байна. Та нар ч бас нүд цавчилгүй, анхааралтай харж байгаарай” хэмээн шүүх эрх мэдэлд улс төрчдийн нөлөөлөл байгааг хүлээн зөвшөөрсөн. Бас шүүхэд итгэхгүй байна гэдгээ ч илэрхийлсэн гэж болно.

Тэгвэл Шүүхийн Ерөнхий зөвлөлийн даргаар өнгөрсөн оны сүүлээр томилогдсон Р.Онончимэг өчигдөр “gogo.mn” сайтад ярилцлага өгчээ. Тэрээр “Иргэдийн шүүхэд итгэх итгэлийг нэмэгдүүлэх, иргэн төвтэй шүүхийн үйлчилгээг бий болгохыг бид зорьж байна. Их олон сайхан ажлыг хийхээр төлөвлөж байгаа. Гэхдээ шүүх бол маш ядуу салбар юм байна. Санхүүжилт маш хэцүү” хэмээн онцолсон.  Мэдээж энэ бол үе үеийн дарга нарынх нь хэлдэг л үг. Харамсалтай нь, итгэл гэдэг нэг даргын мөрөөдлөөр эргээд ирдэг зүйл биш. Эрх баригчид ч итгэхгүй байхад энгийн иргэдээс итгэл горьдоод ч яах билээ. Харин шүүхийн салбарын ядуу эсвэл баян гэх ойлголтыг иргэд рүү чиглүүлээд нэмэргүй. Өвлийг хэрхэн давах тухай, өдрийн хоолоо хэрхэн олох тухай бодож байгаа энгийн иргэдийн хувьд өнөөдөр шүүхийн байр, шүүгчийн цалин толгой өвтгөх асуудал биш.

Өмнө нь, ШЕЗ-ийн дарга асан Н.Лүндэндорж шүүгч ядуу байх нь илүү хор хөнөөлтэй гэсээр 2015 онд УИХ-ын тогтоолоор шүүгчдийн цалинг нэмэгдүүлж, 2.7 саяас 3.3 сая төгрөг болсон байдаг. Гэвч үүнээс хойш хахуулийн хэрэг буурсан бил үү. 500 гаруй шүүгчээс ядуу нь хэд билээ гээд асуувал хариулт нь тодорхой.

10 мянган төгрөг  хулгайлсан иргэний хэрэг 10 өдрийн дотор шийдэгддэг шиг 10 тэрбум төгрөг “хумсалсан”  этгээдийн хэрэг ч ийм хугацаанд шийдэгддэг байхыг, хүний эрхийг дээдлэх зарчмыг л шүүхээс хүсээд байгаа юм. Шүүх шүүдэг байх ёстой. Гэхдээ хар нөмөргийнхөө ард хамаг булхайг халхалчихаад иргэдээс итгэл нэхэх ёсгүй.

110 жилийн түүхтэй шүүхийн салбарт өнөөдөр эдийн засгийн асуудлаас илүүтэй хүний мөс үгүйлэгдэж байгааг бид мэдэрсээр байхад Шүүхийн Ерөнхий зөвлөл Үндсэн хуульд заасан  гагцхүү хуульчдаас шүүгчийг шилж олох, эрх ашгийг нь хамгаалах зэргээр шүүхийг бие даан ажиллах нөхцөлөөр л хангаад өг.