Хөгжлийн банкны гэх УИХ-ын сонсголоос хүлээх үр дүн бий юу

УИХ-ын нээлттэй сонсгол буюу Нотлох баримтыг шинжлэн судлах сонсголыг Монголын  парламент түүхэндээ анх удаа хийлээ. Дэлхийн ардчилсан олон оронд аль хэдийнэ нэвтэрсэн энэ механизм улам боловсронгуй, өндөр шаардлага, ёс зүйн зарчимтай болсоор байгаа аж.

Монгол Улсын хувьд анх удаа УИХ-аас Хөгжлийн банкнаас санхүүжүүлсэн төсөл хөтөлбөрт хяналт шалгалтын процесс явуулж, шинжээч томилон ажиллуулж, шийдвэр гаргагчид болон зээлийн эздээс тодруулга, мэдээлэл авч олон нийтэд нээлттэй хүргэсэн юм.

УИХ-ын Хянан шалгах түр хорооноос нотлох баримтыг шинжлэн судлах гурван шатны нээлттэй сонсголын үр дүнд Ерөнхийлөгчөөсөө эхлээд улс төрчид бизнесийнхэнтэй хэрхэн холбогддог, манай томоохон бизнесмэнүүдийн тансаг амьдрал, бизнесийн үйл ажиллагааны цаана улсын мөнгө хэрхэн эргэлддэг талаар ард иргэд ч багагүй мэдээлэлтэй болов.

Сонсголд дуудагдсан гэрчүүдийн тал нь ирээгүй

УИХ-аас 2021оны 12 дугаар сард Монгол Улсын Их хурлын Хяналт шалгалтын тухай хуулийг баталж, Хөгжлийн банкны асуудлаар Хянан шалгах түр хороог 2022 оны дөрөвдүгээр сарын 15-ны өдөр байгуулан, 2022 оны 10 дугаар сард түр хорооны хурлаар Нотлох баримтыг шинжлэх судлах сонсгол даргалагчаар УИХ-ын гишүүн Б.Энхбаярыг томилсон байдаг. Түр хорооны энэхүү хурал дээр Хөгжлийн банкнаас хийсэн танилцуулгад зээлийн эргэн төлөлт 769,4 тэрбум төгрөг, нийт 14 зээл бүрэн төлөгдөж хаагдсан. Хамгийн өндөр дүнтэй зээл буюу 191,2 тэрбум төгрөгийн зээлтэй Кью Эс Си-гийнх хаагдсан байв. Өөрөөр хэлбэл, 2022 оны 1 дүгээр сард олон нийтэд ил болж, 1,7 их наядын чанаргүй зээлтэй гэгдэж байсан Хөгжлийн банк 700 гаруй тэрбум төгрөгөө ямартай ч олж авсан, АТГ-т 32 хэрэг үүссэн, шүүхэд нэхэмжлэлтэй 20 зээлтэй, шүүхий шийдвэр гарсан 5 зээлтэй болсон байв.

Эхний сонсголыг 2023 оны нэгдүгээр сарын 16-20-ны өдөр зохион байгуулж, Хөгжлийн банкнаас шууд санхүүжүүлсэн 77 төсөл хөтөлбөрийн 3.3 их наяд төгрөгийн зээлийн асуудлыг хэлэлцэж, 166 хүнийг гэрчээр оролцуулжээ. Хоёр дахь шатны сонсголд 2.9 их наяд төгрөгийн 355 зээлийн асуудлыг хэлэлцэж, 67 хүн гэрчээр оролцжээ. Өнгөрсөн долоо хоногт болсон 3 дахь шатны сонсголд дамжуулан зээлэх журмаар олгосон 1.6 их наяд төгрөгийн 2542 зээлийн асуудлыг хэлэлцсэн.

Хуулийн дагуу нэг жилийн хугацаатай ажиллах Хянан шалгах түр хороо нь ирэх сарын 15-ны дотор УИХ-д сонсголын дүнг танилцуулах ёстой. Гэхдээ нийт дуудагдсан гэрчийн тал хувь нь л ирсэн гэсэн статистик гарчээ.

Хөгжлийн банкийг “саасан” улс төр, бизнесийнхэн

Төрийн хяналт хэрхэн цалгардсан, улстөрд болон мэдээлэлд ойр байдлаа хэрхэн ашигладаг вэ, иргэдийн боломжийг хэн хэрхэн хулгайлдаг вэ, улсын мөнгө, төсөл хөтөлбөр хэрхэн үнэгүйддэг вэ гэх зэрэг нь сонсголын явцад баримттайгаар олон нийтэд ил болгов.

Сонсголд, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, УИХ, Засгийн газрын гишүүнээр ажилласан байсан хүмүүс болон өнөөдөр ажиллаж байгаа гишүүд, томоохон бизнесмэнүүд, банкирууд гэрчээр дуудагдсан. Гэсэн ч гэрчээр ирсэнгүй гээд хариуцлага хүлээхгүй учраас ямар нэгэн байдлаар шалтаг шалтгаан тоочоод тал хувь нь ирээгүй. Уг нь, улаан нүүрээрээ шийдвэр гаргагчид нь зээл хөтөлбөрийн эзэд, зээл олгогчидтой энд тулж болох байв.

Хөгжлийн банкны гэх энэ сүлжээнд арилжааны банкууд тэргүүлэх үүрэгтэй оролцсон бөгөөд Хөгжлийн банктай байгуулсан гэрээнүүдээ зөрчиж, зээл олгосон нөхцөл байдал ч олонтоо тогтоогдов. Хэдийгээр эрсдэлээ өөрсдөө хүлээсэн ч дамжуулан зээл олгохдоо багагүй хувийн ашиг хүртэж, зарим талаар монопол эрх эдэлсэн нь ч тодорхой харагдсан.Мөн манай тэргүүлэх компаниуд Хөгжлийн банкны эх үүсвэрээр жил бүр шахуу зээл авч, нэг зээлээ нөгөө зээлээр нөхөх байдлаар үйл ажиллагаа явуулж байсан аж.

Тухайлбал, “Таванбогд групп” гэхэд өөрийн хамаарал бүхий газруудаар дамжуулан 226 тэрбум төгрөгийн зээл Хөгжлийн банкны эх үүсвэрээр авсан байгаа юм. “Ханбогд кашмер” ХХК мөн л өөрийн хамаарал бүхий компаниар нийт 80 гаруй тэрбум төгрөгийн зээл авч, зориулалтын бусаар ашигласан байна. " Буян" компани гэхэд 14 тэрбум төгрөг авсан ч 9 жил төлөөгүй гэх мэт.

Гэтэл жижиг дунд үйлдвэрлэлийн дэмжих төслийн хүрээнд 151 зээлдэгч 50 тэрбум төгрөгийн зээл авсан гэх мэт жишээ олон.

“MCS” компанид УИХ-ын тогтоол гараагүй байтал  “АСЕМ ВИЛЛА” хотхон барихад зориулж, Хөгжлийн банкны эх үүсвэрээр зээл олгосон, Голомт банк Ноос, ноолуур, хөдөө аж ахуй, хүлэмжийн аж ахуйн төслийн зээлийг дамжуулан зээлдүүлэх эрхийг дангаар эдэлж,  269 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт авсан гэх мэтээр зөрчлүүд ил болсон.

Төр зээлсэн мөнгөө олж авах нь чухал уу эсвэл...

Хөгжлийн банкны мэдээллээр өнөөдрийн байдлаар 1 их наяд 174,8 тэрбум төгрөгийн зээлийг барагдуулжээ. Мөн 49 зээлдэгчийн 2.7 их наяд төгрөгтэй тэнцэх хэмжээний багцын үлдэгдэлтэй байгаагийн 29.5 хувь төрийн өмчит компанийн 8 зээлдэгчийн 787.9 тэрбум төгрөг, 70.5 хувь нь хувийн хэвшлийн 41 зээлдэгчийн 1.89 их наяд төгрөгийн зээл байна.

Хөгжлийн банкны гэх хэрэг хууль хяналтын байгууллага дээр шалгагдаж, 80 хүн 4 хуулийн этгээдэд холбогдох эрүүгийн хэргийн шүүх хурлын ажиллагаа явагдаж байгаа юм.

Монгол Улсын Хөгжлийн гэх тодотголтой төсөл хөтөлбөрийг санхүүжүүлэх зорилгоор 2011 оны байгуулагдсан Хөгжлийн банк өнгөрсөн 10 гаруй жилийн хугацаанд улс төрийн элдэв нөлөөний үр дүнд ямар байдалтай үйл ажиллагаа явуулж, хэрхэн Монгол Улсыг дампуурлаа зарлах хүртэлх нөхцөл байдалд хүргэсэн гэх мэтээр цаашид Монгол Улсын хөгжлийн түүхэнд сургамж болсон нэгэн арван жилээ эргэн нэг харж Төрийн ордонд нээлттэй хэлэлцлээ.

Нэг талаар төр “хөгжлийн зээл” хэмээн хяналтгүй тараасан мөнгөө эргүүлж олж авах нь чухал байсан ч нөгөө талаар Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн амны уншлага шахуу болсон алдагдсан 10 жилийн боломжийг яах вэ гэдэг асуудал энд яригдах нь ойлгомжтой биз. Цаашид Хөгжлийн банк байх уу, хэрвээ байвал төсөл хөтөлбөрийн санхүүжилт нь үнэхээр улс төрийн нөлөөгүй явж чадах уу, Монгол Улсын гадаад зах зээл дэх баталгааг хангаж чадах уу гээд асуултууд нээлттэй хэвээр байна...