С.Саранцацралт: Би та бүхний сэтгэлийг аль ч талаар нь хөдөлгөж чадахгүй бол өөрийгөө уран бүтээлч гэж хэлээд яах вэ дээ

Зургийг Lkham Gallery

Өвөрмөц имиж, өнгө донжоороо төдийгүй нууцлагдмал дотоод ертөнцөөрөө олныг эрхгүй өөртөө татдаг уран бүтээлч бол Төрийн шагналт зураач С.Саранцацралт юм. Түүний уран бүтээлийн талаар хэчнээн ярьж, олон талаас нь тайлбарлавч таны нүдээрээ харж, дотоод ертөнцөд чинь бүрэлдэх мэдрэмжийг илэрхийлж чадахгүй билээ. Ийн хэлэхийн учир нь зураачийн “Бүх мэдрэхүйд” хэмээх үзэсгэлэн “Лхам” галерейд гарсан холбоотой. Уран бүтээлчийн сүүлийн үеийн байгалийн дүрслэлт бүтээлүүд нь үзэсгэлэнгийн танхимыг тойрон байрлах ба тэдгээр нь улирлын өнгө, бүтэц, сэтгэл хөдлөлийг шингээсэн байна. Тодруулбал, зураач С.Саранцацралтын өмнө хэзээ ч олны өмнө дэлгэж байгаагүй хоёр ч бүтээл танхимд таныг хүлээж буй.

Үзэсгэлэнг дэглэсэн куратор Кристианна Бонин “Бүх мэдрэхүйд Саранцацралтын шинэ болон урьд өмнө олны өмнө дэлгэж байгаагүй уран зураг, гобелен бүтээлийг толилуулж байна. Эдгээр бүтээл нь хүн олон төрлөөр мэдрэмжээ илэрхийлэх чадварын тод жишээ юм” гэжээ. Кристианна Бонин нь урлагийн багш, шүүмжлэгч, куратор юм. Тэрээр АНУ, Орос, Европын академийн болон арилжааны урлагийн ертөнцөд 15 гаруй жил ажилласан туршлагатай. Түүнчлэн Евроазийн орчин үеийн болон контемпорари урлагийн чиглэлээр мэргэшжээ. Массачусетсийн Технологийн хүрээлэнд урлагийн түүх, онолын чиглэлээр докторын зэрэг хамгаалсан Шаржагийн Америкийн их сургуулийн урлагийн түүхийн тэнхимийн туслах профессор юм.

Зураач Сэр-Одын С.Саранцацралт 40 гаруй жил үргэлжилсэн уран бүтээлийн замналынхаа турш өөрийгөө илэрхийлэхэд зориулж, урлагийн төрөл бүрийн хэлбэрийг ашиглан нийгэм, гоо зүй, улс төрийн олон сэдвийг хөндсөн байдаг. Энэ удаагийн үзэсгэлэн нь хоёр хэсэгт хуваагдах бөгөөд зураачийн өөрийгөө болон хүний биеийг дүрсэлсэн ажлууд нь түүний өөрийн дотоод ертөнцийн байгалийн зургуудаар хүрээлэгдэнэ.

Үзэсгэлэнгийн гол бүтээл болох “Би зөв замаараа явж байна” уран зураг нь анх удаа олны өмнө дэлгэгдэж, Лхам галерейд тавигдаж буй.

2000 онд бүтээгдсэн энэхүү бүтээлд зураач өөрийгөө гар дээрээ юу ч болоогүй мэт зогсож байгаагаар дүрсэлсэн аж. “Бүх мэдрэхүйд” үзэсгэлэнг тохиолдуулан тэрээр өөрийнхөө энэхүү залуу хувилбарыг дахин бусдад харуулахаар шийджээ. Үзэсгэлэнгийн хамгийн хуучны бүтээл болох “Гал” нь 1993 онд гар хийцийн нэхмэлийн суурь дээр хийгдсэн бөгөөд энэ нь хүний дотно харилцааг мэдрүүлсэн дүрслэлтэй юм.

Сонирхуулахад, та үзэсгэлэнгийн танхимаас яруу найрагч Т.Саранцацралтыг илрүүлж магадгүй.

С.Саранцацралт: Бүтээл бүхэн өөрийн гэсэн хувь заяатай

Тэрээр зөвхөн зургаа үзүүлээд зогсохгүй хүрэлцэн ирсэн зочидтой ярилцаж, бидэнд асуулт асуух боломж олгосон юм. Тухайлбал, “1990-ээд оноос эхлээд миний олон бүтээлийг надтай хамт бүтээлцсэн “дээрх хоёр”-ыг сүүлийн үеийн зургуудынхаа хамтад гаргасан. Надад хэзээ ч худалдахгүй гэсэн бүтээлүүд бий. Тэр дундаас Кристианна “Би зөв замаараа явж байна” болон “Гал” бүтээлийг сонгож үзэсгэлэнд оролцуулсан.

Бүтээл бүхэн өөрийн гэсэн хувь заяатай. “Би зөв замаараа явж байна” болон “Гал” нь эзнээ олоогүй, үзэсгэлэнд ч гараагүй хоёулхнаа үлдчихсэн байсан. Учир нь тэд гологдсондоо биш. 1992 онд би ноосон зураг гэж нэрлэдэг гобелен бүтээл 25 ширхгийг хийсэн юм. Тэдгээр нь 8, 10, 12 метр зэрэг том хэмжээтэй. Хамгийн жижиг нь “Гал”. Одоо харахад эдгээр бүтээл энэ онд Лхам галерейд урилгаар орох тавилантай байж. Мөн өөрийнхөө үеийнхэнд харагдаагүй атлаа шинэ үеийнхэнд үзэгдэж байгаагаараа шинэлэг. Олон жилийн дараа гаргаж ирээд үзэхэд, би хуучин найзуудтайгаа уулзаж буй мэт санагдсан. Уран бүтээл яг л дарс шиг. Гаргаж ирэхгүй удах тусам нэрэгдэж байдаг юм билээ. “Гал” маань олон жилийн өмнө бүтээгдсэн ч техникийн хувьд үзэгчдэд төдийлөн гологдохгүй болов уу” хэмээн хэлсэн юм.

Харин түүнээс уран бүтээлчид нийгмийн болохгүй, бүтэхгүйг хэрхэн шүүмжилдэг, өөрийн уран зурагтаа үзэл бодлоо хэрхэн шингээдэг талаар асуухад “Уран бүтээлчид гадаа талбайд гарч ирээд жагсахгүй ч гэсэн бүтээлээрээ үзэл бодлоо илэрхийлж байдаг. Өмнө нь би “Оюун санаагаа аваръя" гэх контемпорари чиглэлийн үзэсгэлэнгээ "Хаан банк арт галерей"-д гаргасан юм. Тэнд хогтой ч бүтээл байсан. Мөн “Таны хувьд эх орон гэж юу юм бэ?” гэх бүтээл олонд хүрж чадсан.

Түүнчлэн хүүхэд төрөхөөсөө өмнө эцэг эхээсээ асуулт тавьж байгаа мэт “Намайг төрүүлэх аппликейшн” гэх бүтээлийг гаргасан юм. Энэ нь “Намайг төрүүлэх аав, ээж хоёрын хайр сэтгэл хэр зэрэг баталгаатай вэ? Та хоёрын бие эрүүл үү? Намайг төрүүлээд хүмүүжүүлэх оюун санааны бэлтгэл байгаа юу? Намайг өсгөх гэр орон бий юу? Та нарт надад зориулах мөнгө бий юу? Дээр нь та хоёр намайг хүнд өргүүлэх үү? Эсвэл эмээ өвөө дээр орхих уу?” гэх мэтээс эхлээд “Намайг ямар зорилгоор төрүүлж байгаа юм. Надаар мөнгө хуримлуулах уу? Эсвэл үр удмаа залгуулах гэж байгаа юм уу? Энэ мэт маш олон асуулттай. Тэгэхээр эдгээр асуултад бүгдэд нь хариулж чадвал та хэдэн ч хүүхэд төрүүлж болно. Харин чадахгүй бол өөр газар яваа хөөрхий сүнсийг энд авчирч зовоох ямар шаардлагатай юм. Ийм л санаатай. Энэ бүтээл минь олон залуучуудад хүрч, бодолд автуулсан гэсэн” хэмээв.

Үргэлжлүүлэн тэрээр “Объект давхцаж болох ч уран бүтээлчийн үзэл санаа онцгой байдаг...

1992 онд би анхны үзэсгэлэнгээ гаргаж байсан. Тэгэхдээ, нэгдүгээрт би үзэсгэлэнгээрээ юу үзүүлж чадах бол, үзэгчид юугаар цангав гээд түүнийг нь үзүүлэхийг хичээсэн. Хоёрдугаарт феминист байсан. Эрэгтэй хүмүүс нүцгэн эмэгтэй зурж болоод би яагаад нүцгэн эрэгтэй зурж болохгүй гэж гэсэн санаагаар бүтээлээ гаргав. Мөн маш том, том хэмжээтэй бүтээлийг дэлгэсэн. Тэр маань үзэгчдэд цочрол өгсөн байх. Миний уран бүтээлийн тактик зөв байсан. Би анхны үзэсгэлэнгээрээ дамжуулж үүргээ маш сайн биелүүлсэн гэж боддог. Хүмүүс намайг их шүүмжилсэн л дээ. Чи яагаад олон эрэгтэй зурав? Мэддэг юм уу гэх мэтээр. Хариуд нь би “Та нар яагаад өөрийнхөө эрхтнээсээ ичээд байгаа юм. Тэгвэл нүд, хамраа дараад явж болно шүү дээ. Бүх л эрхтэн адилхан” гэлээ. Үүнийхээ хариуд солиотой ч гэх юм уу янз бүрээр хэлүүлсэн л дээ. Гэхдээ хүмүүс өөрт төрсөн сэтгэгдэл, шүүмжийг хэлэх нь зөв. Энэ чинь л миний зорилго. В.Инжаннаши “Хүний сэтгэлийг хөдөлгөж эс чадваас хөнгөн бийр хөшихийн хэрэг юун” хэмээн хэлсэн байдаг. Үүнтэй адил би та бүхний сэтгэлийг аль ч талаар нь хөдөлгөж чадахгүй бол өөрийгөө уран бүтээлч гэж хэлээд яах вэ дээ” гэсэн юм.

Б.Лхагва