Түүхэн товчоон:ЭНХБАЯР Намбарын

 Монгол Улсын гурав дахь Ерөнхийлөгч   Н.Энхбаяр 1990-1996 онд Соёлын сайдаар ажиллахдаа соёл, урлагийн салбарын эрх зүйн үндсийг бүрдүүлэхэд гол анхаарлаа төвлөрүүлж, соёлын талаар баримтлах төрийн бодлого, соёлын хуулийг боловсруулах, батлуулахад гол үүрэг гүйцэтгэсэн байна. 

Түүхэн товчоон:Эетэй засгийн хошуу (Түшээт хан аймаг)

  Халхын умард замын Хан уулын чуулганы жүн ван Минжүүрдоржийн (Мэргэн засгийн) хошууны туслагч тайж Сүндэв нь 1732 онд туслагч жанжин Цэрэн зүүнгарын цэргийг Эрдэнэзууд дарсаны дараа зүүнгарын ухарсан цэргийг нэхэн хөөхөд гавьяа байгуулсан тул түүнийг засаг тэргүүн зэрэг тайж болгож харьяат ардыг нь тусдаа хошуу болгожээ. 1756 онд хотогойдын Чингүнжавын бослого хөдөлгөөнд нэгдсэнгүй тул гүнгийн зэрэг хүртсэн боловч, 1757 онд дураар урианхайн газар одож морь худалдан авсан хэрэгт шийтгэгдэн гүнгийн зэргээ ховхлуулж, засаг тушаалаа хүү Сандавдоржид шилжүүлжээ

Түүхэн товчоон:Юйшитай (御史臺) (яам)

Юйшитай (яам)-н эрх мэдлийн хүрээ нэлээд өргөн байж, хууль дүрэм, хэв ёсыг зөрчих, хааны зарлигийг үл тоомсорлох, ард олныг дарлах, эрх мэдлийг хүчээр булаан авах, албан үүргээ үл биелүүлэх, хээл хахууль авах зэрэг асуудлыг хариуцан шийдвэрлэдэг байжээ. Эзэн хаантай шууд харьцдаг, бичиг цэргийн түшмэдийн аль алиныг нь байцаан шалгах эрхтэй байсан тул тус байгууллага нэлээд хүч нөлөөтэй байжээ. Түүнчлэн албан хаагч, түшмэдээ бие даан сонгож шалгаруулж ажиллуулах эрхтэй байв.)

Түүхэн товчоон: Эеэр засагч хаан

 Эеэр засагч нь 1643-1661 онд Манж Чин улсын төрийг барьсан гуравдахь хаан. 1643-1661 онд төр барьж Хятадын Мин улсыг бүхэлд нь захирсан Манж Чин улсын хаан байв.   Эеэр засагч хааны үед Манж Чин улсын дотоод улс төрийн байдал дайн сөргөлдөөний байдалтай байв

Түүхэн товчоон: Эриехэй Мэргэн хан

XVI зууны сүүлч, XVII зууны эхэн үеийн Ар Халхын зүүн гарын нэгэн тэргүүн, Мэргэн хан.   Халх түмний эзэн Гэрсэнз (1513-1549)-ийг нас барсны дараа түүний их хатан 7 хөвгүүндээ Халхын отгуудыг хуваарилан захируулснаар Халхын 7 хошуу байгуулагджээ. Анх байгуулагдах цагт 2 гарт хуваагдаж, баруун гарт нь Ашихай (1530-?), Ноёндой (1531-?), Далдан (1542-?), Саму (1544-?) нарын 4 хошуу, зүүн гарт нь Онохуй (1534-?), Амин (1536-?), Дара (1540-?) нарын 3 хошуу багтаж байжээ

Түүхэн товчоон: Ярлык

Монголын их хаадын буулгасан тушаалыг Зарлиг гэх ба орос хэлэнд ярлык хэмээн тэмдэглэгдэн үлджээ.   Их Монгол улсыг байгуулж Монголын эзэнт гүрнийг байгуулсан Чингис хаан болон түүний залгамжлагчдын үед зарлиг гэдэг үгийг их хаанаас өөр хэн ч хэрэглэх эрхгүй байсан нь тодорхой байна. Монгол бичгийн онцлогоос хамаарч зарлиг гэдэг үг орос хэлэнд ярлык хэмээн хэлбэр нь өөрчлөгдөн тэмдэглэгдсэн ч зарлиг гэдэг утга нь хэвээр хадгалагджээ. Судлаачдын олж тогтоосноор эзэнт гүрний хаадын зарлиг нь дараах бүтэцтэй байжээ

Түүхэн товчоон: Яруугийн голын хүн чулууд

 Эртний Түрэгийн үед хамаарах хүн чулуун хөшөөд. Завхан аймгийн Яруу сумын нутаг, сумын төвийн өмнүүр урсах Яруугийн голын урд биеэр нэлээд тооны хүн чулуу дөрвөн тусдаа газарт буй. Гүүрийн дэргэдэх хүн чулуу. Сумын төвийн чанх урд, Яруугийн голын гүүрийн баруун өмнө зуугаад метр зайд бий. Уг хүн чулууг цагаан өнгийн шохойлог чулуугаар хийсэн бөгөөд баруун гартаа жижиг аяга барьсан, зүүн гараа ташаандаа зүүсэн илдний бариул дээр тавьсан байдалтай

Түүхэн товчоон: Яглакар

Төв Ази, Монгол оронд оршиж байсан дундад эртний түрэг хэлт сурвалжит овог, Уйгурын хаадын ураг Яологэ хэмээх хятад сурвалжид гардаг овгийн нэрийг Орхон бичгийн дурсгалын Яглакар мөн гэдгийг эрдэмтэд хүлээн зөвшөөрдөг. Хотан баримтад Yahi̯:dakari гэж тэмдэглэжээ. Үгийн утгыг дараах байдлаар тайлбарладаг. Түрэг хэлний Yağıla- бол “дайнч” гэсэн үг бололтой. 

Түүхэн товчоон: Эрдэнийн очир одон

Богд хааны зарлигаар 1913 онд "Эрдэнийночир" одонгбаталж дүрмийг нь гаргажээ. Эрдэнийн очир одон нь тэргүүн, дэд, гутгаар хэмээх гурван зэрэгтэй. Тэргүүн зэргийн одон дотроо гурван зэрэгтэй. Тэргүүн зэргийн Эрдэний Очир одон солбисон алтан очир үүний төв дунд ба толгой дор нь цөм сувд шигтгээд ард нь “Монгол Улсын эртний Богд хаан Чингисийн Эрдэнийн Очир” хэмээн цоолборлож, тусгайлан олон улсын хаан эзэн дор өргөмжлөн олгоно.

Түүхэн товчоон: Энх ургийн гэрээ

 Хүннү-Хан улсын хооронд байгуулагдсан найрамдлын гэрээ. Хүннү улсын хөрш улс орнуудтай харилцах гадаад харилцааны нэгэн арга хэлбэр, энх тайвнаар зэрэгцэн орших утга агуулгатай гэрээ.   Хүннү улс улам хүчирхэгжин бэхжихийн хэрээр Хан улс тэднийг зэвсгийн хүчээр дийлэхгүй гэдгээ ухаарч эв найрамдлын гэрээ хэлэлцээр байгуулан энх тайвнаар зэрэгцэн орших арга замыг эрэлхийлж эхэлжээ

Түүхэн товчоон: Эртний монголчуудын булш

 Дундад эртний монголчуудын булш оршуулгын дурсгалыг язгууртны болон жирийн иргэдийн хэмээн ангилан үздэг.       Эртний монголчуудын язгууртны бунхант оршуулга манай улсын нутгаас хараахан олдоогүй байна. Гэхдээ сүүлийн жилүүдэд Сүхбаатар аймгийн Онгон сумын нутаг Таван Толгойд малтан судалсан булшнууд нь XIII-XV зууны монгол язгууртных болох нь тодорхой болж байна. Таван толгойн булшны зохион байгуулалт нь газрын хөрсөн дээр чулуугаар цагариглан өрж хийсэн овоолгоор танигдана

Түүхэн товчоон: Энх цагийн бүтээн байгуулалт

Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараах жилүүдэд өрнөсөн бүтээн байгуулалтын ажил   Энх цагийн бүтээн байгуулалтын ажил хоёр чиглэлээр явагджээ. Үүнд, нэгд, Дайны үеийн онц байдлыг цуцалж, залуучуудыг цэргийн албанаас халж энх цагийн хөдөлмөрт шилжүүлэх, хоёрт, Улс ардын аж ахуй, соёлыг төлөвлөгөөтэй хөгжүүлэх, түүнийг биелүүлэхэд чиглэсэн арга хэмжээнүүд. 

Түүхэн товчоон: Ховдын Маймаа хот

Манж Чин улсын эрхшээлийн үеийн Монголын баруун хязгаарт байсан хот   Ховд хот бол баруун Монголын цэрэг, эдийн засаг, захиргааны чухал түшиц газар. Галдан бошигт хан 1685 онд Ховдод тариа тариулснаар анх суурьшил бий болж эхэлжээ. Манж Чин улсын үед Баруун Монголын хязгаар дахь Чин улсын захиргааны нэг төв болж байв

Түүхэн товчоон:Чормаган

 Бага Азийн нутагт томилогдсон анхны монгол захирагч.   Чингис хааны хорчи ноёдын нэг бөгөөд сурвалж бичигт Чормаган ба Чормагун гэж тэмдэглэдэг. Ойрхи болон Бага Ази дахь нутагт томилогдсон анхны монгол захирагч билээ.  1218-1223 онд Хорезмын улсыг эзлэхэд оролцож Зэв, Сүбэдэй нарын хамт Кавказ хийгээд Оросын тал нутагт дайран орж Кипчакуудын эсрэг дайтаж байв

Түүхэн товчоон: Чандмань Хар уулын булш

  Дорноговь аймгийн Дэлгэрэх сумын нутаг дахь Чандмань Хар уул орчимд хийсэн хайгуул судалгааны үр дүнд нийт 300 гаруй дурсгалыг бүртгэн баримтжуулснаас нийт хүрэл, хүннү, монголын үед холбогдох олон тооны булш оршуулгын дурсгалыг малтан шинжилсэн юм.    

Түүхэн товчоон: Цэнгэл хэлбэрийн зан үйлийн байгууламж

Цэнгэл хэлбэрийн зан үйлийн байгууламж Хүрлийн үеийн тахилга зан үйлийн чулуун байгууламж.   Алтайн нурууны дагуу Монгол, ОХУ, Казахстаны нутагт тархсан бөгөөд гол мөрний хөндийд элбэг тохиолддог. Манай улсад Баян-Өлгий, Ховд, Увс аймгийн нутагт тэмдэглэгдсэн бол ОХУ-ын Алтайн Бүгд Найрамдах улсын нутагт Юстыд голын хөндий, Укокийн тэгш өндөрлөгт хамгийн олноороо, мөн Тувагийн зарим нутагт, харин Казахстаны Бухтарма голын хөндийд бүртгэгджээ

Түүхэн товчоон: Үнстийн хийд

 Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай сумын нутагт байсан хийд       Үнстийн хийд нь Түшээт хан аймгийн Говь Түшээт вангийн хошуу одоогийн Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай сумын төвөөс урагш 40 км, Цагаан овоо багийн төвөөс 5 км зайтай оршино. Хийдийг 1800 оны сүүл 1910-аад оны үед барьж байгуулжээ

Түүхэн товчоон: Үст алба

 Урианхай монголчуудаас Манж Чин улсад залгуулж байсан алба   Манж Чин улс монголчуудын ахуй амьдрал, нутаг орон, эдийн засгийн арга хэлбэрийн онцлогт тулгуурлан улсын албыг тогтоодог байв. Чин улс Хаант Орос улстай 1727 онд хилийн хэлэлцээр байгуулах болон, Зүүнгарын улсыг эзэлж авсны дараа хил хязгаарын өндөр уул, тайгад нутаглах Урианхай нараас авах албыг ангийн үсээр авахаар тогтоосон байна

Түүхэн товчоон: Егүзэр хутагтын хийд

Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын нутагт байсан хийд       Сэцэн хан аймгийн Эрдэнэ далай вангийн хошуу одоогийн Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын Номын Дов хэмээх газар оршино. Анх 1780 онд үүсгэн байгуулагджээ

Түүхэн товчоон: Аттила

Европт Хүннүгийн хүчирхэг улсыг байгуулсан хаан   Европын Баруун Хүннү нарын хаан (434-453 онд хаанчилсны дотор ахтайгаа хамтран 445 он хүртэл хаанчилжээ). Тэрээр Ромын эзэнт гүрнийг довтолж байсан нүүдэлчин аймгийн удирдагчдын дотроос хамгийн алдартай нь юм